آثار قلمى
آیت الله استادى در عرصه تألیف و تحقیق فردى پرکار و بانشاط است و آثار ارزشمندى دارد. او تلاش در این وادى را از سال 1350ش آغاز کرد. تشویق و راهنمایى بعضى اساتیدش، بویژه آیت الله سبحانى،[20] در پیشرفت او نقش بویژه اى داشت. این اندیشمند پرتلاش همواره مى کوشد خلائى علمى را پر کند، جلوى اندیشه هاى باطل را بگیرد یا دست کم به شبهاتى که در سطح جامعه مطرح است، جواب دهد.
آثار قلمى آقاى استادى را در سه محور (تألیف، تصحیح، فهرست نگارى)، مى توان تقسیم کرد.
الف: تألیفات
1 - اصول دین براى همه: این کتاب که در سال 1350 ش چاپ شد، اولین اثر قلمى استاد به شمار مى آید و با تشویق و راهنمایى آیت الله سبحانى نگارش یافته است. کتاب حاوى یک دوره اصول عقاید به زبان ساده است و بخش آخر به زندگى ائمه اطهار اختصاص دارد.
این کتاب که به خاطر روان، گویا، مستدل بودن با استقبال عموم روبه رو شد، توسط انتشارات دارالفکر در قم به چاپ رسید و تاکنون بارها در قطع جیبى و رُقعى چاپ شده است.
2 - سرگذشت کتاب شهید جاوید: این کتاب نقد نظرات مرحوم شیخ نعمت الله صالحى نجف آبادى پیرامون نهضت عاشورا و قیام اباعبدالله الحسین(علیه السلام) است. وقتى کتاب شهید جاوید در سالهاى 1349 ـ 50 انتشار یافت. نقدها و اعتراضهاى زیادى را برانگیخت که بعضى از آنها بسیار تند و احیاناً اهانت آمیز بود، اما نقد آیت الله استادى به خاطر محتواى مستدل، متقن، منطقى و رعایت کردن ادب نویسندگى و پرهیز از عبارت پردازى مورد توجه اندیشمندان حوزوى قرار گرفت. شخصیتهاى برجسته حوزه مانند حضرات آیات سید احمد خوانسارى، سید ابوالحسن رفیعى قزوینى، سید محمدرضا گلپایگانى، محمدتقى فلسفى، علامه سید مرتضى عسکرى و شهید مطهرىطى ارسال نامه و اظهاراتى از وى تقدیر و تشکر کردند.[21] جالب اینکه مؤلف براى نگارش این کتاب، حدود هشتاد منبع موثق پیرامون این موضوع را مطالعه و تحقیق کرد و حدود دویست ساعت وقت صرف آن نمود.[22]
3 - تحقیقى درباره دعاى ندبه: این اثر در سالهایى نوشته و چاپ شد که در محافل روشنفکرى برخى افراد از روى حسن نیت و جهالت و برخى مغرضانه ارزشهاى اسلامى از جمله دعاى ندبه را به باد انتقاد گرفته بودند. آقاى استادى با این تحقیق ارزشمند در مقابل آنها ایستاد و از حریم فرهنگ تشیع دفاع کرد. این اثر چند بار چاپ شد و علامه بزرگ شیخ محمدتقى شوشترى طى نامه اى در مورخ 16 / 6 / 1351 از زحمات او تجلیل و براى او دعا نمود.[23]
4 - تحقیق در یک مسأله فقهى: موضوع این کتاب «ریش تراشى» است. مؤلف در هدف از نگارش آن مى نویسد:
«در همان سالها (دهه چهل) جزوه اى با عنوان «در اسلام هیچ دلیلى بر حرمت ریش تراشى وجود ندارد.» نوشته آقاى سید حسن صفوى، دکتر در ادبیات منتشر شد. بنده نه از این جهت که در این مسأله که یک حکم فرعى است نباید اجتهاد شود و یا فتواى خلافى داده شود، بلکه از این نظر آن را خطرناک و دردآور یافتم که یک نفر غیر متخصص، وارد حوزه تخصصى فقه و فقها شده و آنها را متهم کرده است که نعوذ بالله فتواى بدون دلیل صادر کردند. لذا درصدد پاسخگویى برآمدم.»[24]
این کتاب سال 1356 در 176 صفحه به چاپ رسید.
5 - توضیحى پیرامون غنیمت در آیه خمس: این اثر تحقیقى نیز در مقابل کسانى نگارش یافت که مشروعیت خمس و زکات را زیر سؤال برده و با قلم فرسایى مغرضانه اذهان برخى از مردم را بر ضد حوزه روحانیت و تشیع مسموم ساخته بودند.[25]
6 - شفاعت در قرآن و حدیث.
7 - شورى در قرآن و حدیث.
8 - امامت در چند درس.
9 - چهل داستان.
10 - خاتمیت از دیدگاه عقل، قرآن و حدیث.
11 - ده رساله.
12 - بیست مقاله.
13 - سى مقاله.
14 - چهل مقاله.
15 - مقدمه اى بر ملل و نحل.
16 - سى مجلس پیرامون قرآن و عترت.
17 - بیست مجلس پیرامون عهدنامه مالک اشتر.
18 - هفتاد و دو منبر.
19 - نوزده ستاره و یک ماه.
20 - آیینه صدق و صفا.
21 - یادنامه علامه سید ابوتراب خوانسارى.
22 - شرح احوال آیت الله العظمى اراکى (ره)
23 - شرح احوال خاندان نراقى.
24 - دانشمندان شیعه.
25 - دانشمندان گلپایگان (درسه جلد)
26 - شرح احوال و آثار محقق حلى.
27 - آشنایى با تفسیر و مفسران.
28 - گزیده منتهى الآمال.
29 - مختصر نجم الثاقب.
30 - اصول عقاید: در چهل درس تنظیم شده است.
31 - مدارک نهج البلاغه.
32 - شرائط اجتهاد.
33 - رؤیاى نور: مختصر دار الاسلام عراقى است.
34 - نگاهى به خوانسار.
35 - 375 نکته.
36 - ابناء الزهراء، ابناء الرسول.
37 - کلمات الاعلام حول جواز الشهادة یا الولادة فى الاذان و الاقامة.[26]
38 - بررسى لغت نامه دهخدا: این کتاب نفیس در نقد و بررسى لغت نامه بزرگ مرحوم على اکبر دهخدا نگاشته شده است که حکایت از عمق مطالعه و دقت نظر و اشراف ستودنى ناقد نسبت به این دائرة المعارف دارد. مؤلف انصاف و دورى از تعصب و در عین حال غیرت دینى خود را به نمایش گذاشته است.
39 - حدیث منبر.
40 - کشکول منبر.
41 - من اعلام الشیعة.
42 - فاطمه(علیها السلام) در آیینه القاب.
43 - کتابنامه امام صادق(علیه السلام)
44 - کتابنامه امام حسین(علیه السلام)
45 - کتابنامه نهج البلاغه
46 - کتابنامه نماز با همکارى آقاى انصارى قمىیادآورى
بسیارى از این کتابها مجموعه اى از مقالات آقاى استادى است که در طول حدود بیست سال ابتداء در تعدادى از مجله هاى معروف چاپ شده و سپس به صورت کتاب درآمده است.
مقالات علمى استاد از صد عنوان افزون تر است و تعدادى از آنها در قالب کتابى مستقل چاپ شده است.
ب: فهرست نگارى
امروز فهرست نگارى از رشته هاى مهم و تخصصى در حوزه ها و دانشگاهها به شمار مى آید. آیت الله استادى از همان اوائل طلبگى با نسخ خطى و غیر خطى آشنا و مأنوس شد و چون وارد حوزه علمیه گردید، این علاقه و ارتباط شدت بیشترى گرفت به گونه اى که وى کتابخانه اى در خور توجه براى خود تشکیل داد.
در این کتابخانه دهها جلد نسخه خطى بود. ایشان فهرست نگارى را از کتابخانه شخصى خود آغاز و تجربه کرد. بعد چون علاقه ویژه به این مهم داشت، کتابخانه هاى عمومى و شخصى چند نفر دیگر از علماى اعلام را نیز فهرست نمود.[27]
آیت الله استادى در این رشته، تبحر و تخصص ویژه دارد و در ردیف شخصیتهاى سرشناس کشور شناخته مى شود. هم اینک موارد فهرست نگارى وى از نسخ خطى کتابخانه هاى مختلف که خوشبختانه همه به چاپ رسیده و در دسترس علاقمندان است را مرور مى کنیم:
1 - فهرست کتابخانه مدرسه فیضیه: سه جزء در دو مجلد، چاپ قم.
2 - فهرست کتابخانه عمومى آیت الله گلپایگانى: جلد دوم و سوم، چاپ قم.
3 - فهرست کتابخانه مدرسه حجتیه قم. چاپ قم.
4 ـ فهرست کتابخانه مسجد اعظم قم: چاپ قم.
5 ـ فهرست کتابخانه مدرسه مروى تهران: چاپ قم.
6 - فهرست کتابخانه حسینیه شوشترى هاى نجف: چاپ تهران، این فهرست که اصل آن از آقاى اسماعیلیان و تنظیم و تکمیل آن از آقاى استادى است، در جلد 11 و 12 نشریه دانشگاه به چاپ رسیده است.
7 - فهرست کتابخانه مدرسه حجازیهاى قم: این نسخه هاى خطى به کتابخانه مدرسه آیت الله گلپایگانى انتقال یافت.
8 - فهرست کتابخانه شخصى آقاى طبسى حائرى در قم.
9 - فهرست کتابخانه شخصى حاج شیخ على خوانسارى: این نسخه هاى خطى به مدرسه مهدیه خوانسار منتقل شد.
10 - فهرست کتابخانه شخصى آیت الله حجت کوه کمرى: این نسخه ها به کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى منتقل شده است.
11 - فهرست صد نسخه از نسخ خطى حاج آقا اسماعیل هدایتى: این نسخه ها و نسخ باقیمانده از کتابخانه وى به مدرسه آیت الله گلپایگانى منتقل شد.
پنج فهرست اخیر در مجله نور علم، نشریه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به چاپ رسید.
12 - فهرست کتابخانه امام زاده هلال واقع در آران کاشان. در مجله وقف میراث جاویدان نیز به چاپ رسید.
13 - فهرست کتابخانه آیت الله سید مصطفى صفایى خوانسارى در یک جلد: همه نسخ به کتابخانه آستان قدس رضوى در مشهد منتقل شد.
14 - فهرست صد و شصت نسخه خطى: چاپ قم. این نسخ به کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى منتقل شد.
15 - آشنایى با چند نسخه خطى: چاپ قم. شامل فهرست نسخه هاى خطى کتابخانه چهل ستون مسجد جامع تهران و فهرست نسخه هاى خطى کتابخانه شخصى آیت الله سید احمد زنجانى و نسخه هاى خطى کتابخانه آیت الله سید مهدى روحانى است که با همکارى آقاى مدرسى طباطبائى آماده شد.
16 - فهرست دویست و سى نسخه خطى در تهران: این فهرست در مجله نور علم چاپ شد و نسخ خطى آن به کتابخانه آستان قدس رضوى انتقال یافت.[28]
ج: تصحیح و تحقیق کتب
محور سوم از آثار آیت الله استادى را تصحیح کتب و تحقیق در آثار فقهاء، محدثان و سایر بزرگان شیعه به خود اختصاص داده است. کار و تلاش وى در این عرصه نیز ستودنى است. این آثار ذوق و استعداد و تسلط لازم و کافى وى به محتواى آثار و متون فوق را به نمایش مى گذارد. کتب ارزشمندى که به دست با کفایت استاد تصحیح و تحقیق شده و به چاپ رسیده اند، عبارتند از:
1 ـ الکافى فى الفقه، ابوالصلاح حلبى: چاپ قم.
2 - تقریب المعارف، ابوالصلاح حلبى: چاپ قم.
3 - الرسائل التسع، محقق حلى: چاپ قم.
4 - المسلک، محقق حلى: چاپ قم.
5 - جلد 42 و 43 از جواهر الکلام: چاپ تهران و بیروت.
6 - سیر و سلوک منسوب به سید بحرالعلوم: چاپ قم.
7 - سیر و سلوک میر سید حسین قزوینى: چاپ قم.
8 - جامعة الاصول ملاّ مهدى نراقى: چاپ قم.
9 - شهاب ثاقب ملاّ مهدى نراقى: چاپ قم.
10 - سوال و جواب ملاّ احمد نراقى: چاپ قم، در سه جلد.
11 - حاشیه رسائل شیخ انصارى از شیخ عبد الرسول ساباطى.
12 - حاشیه شفا از آقا جمال خوانسارى.
13 - ترجمه مفتاح الفلاح، شیخ بهائى، از آقا جمال خوانسارى.
14 - حاشیه بر حاشیه شرح تجرید، از آقا جمال خوانسارى.
15 - مائده سماویه، آقا رضى خوانسارى: با همکارى چند نفر.
16 - تسلیة الفؤاد، سید عبدالله شبر: با همکارى آقاى حسین اشکورى و چاپ قم.
17 - ارشاد المستبصر، سید عبدالله شبر: چاپ قم.
18 - اصول دین، میرزاى قمى: چاپ قم.
19 - شرعة التسمیه، میر داماد: چاپ قم.
20 - خلاصه التوحید، یکى از رجال دوره قاجار: چاپ قم.
21 - چهارده رساله فارسى، میرزا احمد آشتیانى: چاپ قم.
22 - وسیلة النجاة فى شرح دعاى السمات، ملاّ عبد الواسع کاشانى: چاپ قم.
23 - الشمائل المحمدیه، شیخ عباس قمى: چاپ قم.
24 - فیض القدیر بما یتعلق بحدیث القدیر، شیخ عباس قمى: چاپ قم و با همکارى دیگران.
25 - الدررالنظیم، شیخ عباس قمى: چاپ قم و با همکارى دیگران.
26 - قرة الباقرة، شیخ عباس قمى: چاپ قم.
27 - نفس المهموم، شیخ عباس قمى: چاپ قم به ضمیمه نفثة الصدور.
28 - معاد، ملاّ نعیما طالقانى: در سه جلد و چاپ مشهد.
29 - احکام الصلاة: تقریرات درس شریعت اصفهانى، از شیخ محمدحسین سبحانى (پدر آیت الله سبحانى): چاپ قم.
30 - نخبة الازهار فى احکام الخیار: تقریرات شریعت اصفهانى از محمدحسین سبحانى به ضمیمه سه رساله دیگر از وى: چاپ قم.
31 - تفسیر سوره حمد، حاج آقا حسن فرید اراکى: چاپ قم.
32 - شرح اصول کافى ملاّ صدرا کتاب عقل و جهل: چاپ کنگره ملاّ صدرا.
33 ـ کتاب فى الاخلاق و العرفان، لاحد الحفاظ من اعلام الشیعة الامامیة فى القرن الخامس او السادس.
اشراف و نظارت
در این بخش بعضى از آثار گرانسنگ از فقها و اندیشمندان تشیع را مى توان نام برد که با مدیریت، نظارت و اشراف آیت الله استادى، تنظیم و تدوین شده و از طریق کنگره ها و مؤسسات علمى و فرهنگى مختلف به چاپ رسیده است. اسامى آنها به شرح زیر است:
1 - الحکومة الاسلامیة فى احادیث الشیعة الامامیة: (انتشارات مؤسسه در راه حق)
2 - التوازن الاسلامى: (مؤسسه در راه حق)
3 - نُه جلد از مجموعه تألیفات فقه و اصول آیت الله اراکى (مؤسسه در راه حق)
4 - میزان المطالب، میرزا جواد آقا تهرانى (مؤسسه در راه حق)
5 - ده جلد از دوره چهارده جلدى تألیفات شیخ مفید (کنگره شیخ مفید)
6 - مجموعه هفتاد و یک جلدى مقالات (شامل بیش از دویست مقاله)، (کنگره شیخ مفید)
7 - مجموعه کتب کنگره فاضلین نراقى (ملاّ احمد و ملاّ مهدى) (کنگره فاضلین نراقى)
8 - مجموعه مقالات و کتب کنگره نخبگان گلپایگان.
9 - مجموعه یازده جلدى کتب مقدس اردبیلى (کنگره مقدس اردبیلى)
10 - مجموعه آثار آقا حسین خوانسارى و آقا جمال خوانسارى (کنگره آقا حسین خوانسارى)
11 - جلد چهارم جامع الشتات میرزاى قمى (مؤسسه کیهان)
12 - مجموعه سه جلدى حیاة النبى، حاج شیخ قوام وشنوى (انتشارات اسوه)
13 - چهار جلد از مجموعه تفسیر نور، محسن قرائتى (مؤسسه در راه حق)[29]