گنجینه جاوید
سید حیدر آملى از دانشمندان پرکارى است که در مدت عمر پُربرکتش بیش از چهل اثر در علوم و فنون مختلف، از خویش به جاى گذاشت.
سبک نگارش آن، روان و لطیف و در کمال فصاحت و بلاغت است وى معارف بلند حکمت و عرفان شیعى را چنان ساده نگاشته است که هیچ نیازى به شرح ندارد. این «سلاست» بعدها سرمشق کار عارفان بزرگى چون فیض کاشانى و ملا صدراى شیرازى قرار گرفت.
از مهم ترین امتیازات آثار این حکیم متألّه، جامعیّت، پختگى، صلابت، انصاف، اصلاحگرى بین آراء مختلف و جامع آراء گذشتگان و آمیختگى با معارف وحى، مى باشد.
فراوانى و گستردگى آثار این حکیم مسلمان باعث شد محققانى چون هانرى کربن آثار او را با آثار ملا صدراى شیرازى مقایسه کنند و مطالعه فلسفه و حکمت شیعى را بدون توجه به آثار سید حیدر غیر ممکن بدانند. و تسلّط و تبحّر او بر حکمت و عرفان شیعى و نمایانگر شدن آن در آثارش باعث شده تا حضرت آیت الله حسن حسن زاده آملى آثار او را با آثار ملا صدراى شیرازى مقایسه کند با این که او سال ها قبل از آن مى زیسته است.
با توجه به «نقل قول هایى» که آملى در آثار خود از فلاسفه اسلامى مطرح مى کند و با مهارت خاص خود به نقد آن ها مى پردازد و مخصوصاً تلاشى که در ادغام اندیشه هاى ابن عربى و تطبیق آن با اندیشه شیعى دارد، مى توان طرحى از «تاریخ فلسفه شیعه» به روایت حیدر آملى ارائه داد این تاریخ، تاریخى دقیقاً انتقادى خواهد بود زیرا سید حیدر، نشان مى دهد که با برگشتى به سرچشمه هاى حکمت و عرفان شیعه، یعنى علوم اهل بیت(علیهم السلام)، مى توان از اشتباهاتى که مکاتب دیگرى بدان دچار شده اند در امان ماند.
آثار این عارف شیعى ـ مطابق فهرست هانرى کربن و عثمان یحیى ـ عبارت است از:
1. الارکان فى فروع شرایع الایمان
2. اسرار الشریعة و انوار الحقیق این کتاب به کوشش «مسعود خواجوى در سال 1361 ش. در تهران چاپ شده است. و در کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى در قم موجود است.
3. اصطلاحات الصوفیه این کتاب تنقیح رساله اصطلاحات الصوفیه، عبدالرزاق کاشانى است.
4. امثلة التوحید و ابنیة التجرید این رساله در برابر لمعات، فخرالدین عراقى به فارسى نوشته شده است.
5. البحر الخِضّم فى تفسیر القرآن
6. تلخیص اصطلاحات الصوفیه
7. جامع الاسرار و منبع الانوار یکى از جامع ترین آثار مؤلف است که در سال هاى اخیر به همراه رساله نقد النقود فى معرفة الوجود به کوشش هنرى کربن و عثمان یحیى در تهران به چاپ رسیده است.
8. جامع الحقایق
9. رسالة الارکان
10. رسالة الاسماء الالهیه و تعیین المظاهر لها من الاشخاص الانسانیه من آدم الى محمّد(صلى الله علیه وآله)
11. رسالة الامانة فى تعیین الخلافة الربانیة شامل تأویل و تفسیر مفهوم امانت مذکور در قرآن و کلام و عُرفا است.
12. رسالة التنبیه فى التنزیه
13. رسالة التوحید
14. رسالة الجداول الموسومة بمدارج السالکین فى مراتب العارفین مشتمل بر 100 مقام از مقامات و 100 مرتبه از فروغ مراتب، و شبیه کتاب منازل السائرین، عبدالله انصارى است.
15. رساله الحُجب و خلاصه الکتب
16.رسالة رافعة الخلاف عن وجه سکوت امیرالمؤمنین عن الخلاف
17. رسالة العقل و النفس
18. رسالة العلم و تحقیقه بطرایق الطوائف الثلاث
19. رسالة العلوم العالیه آقا بزرگ تهرانى مى فرماید: نسخه اى از این کتاب را در کتابخانه نجف دیده ام.([15])
20. رسالة الفقر و تحقیق الفکر
21. رسالة الکنز الکنوز و کشف الرموز
22. رسالة المعاد فى عروج العباد تحقیق پیرامون معاد و قیامت هاى سه گانه (صغرى، وسط و کبرى) است.
23. رسالة المنتخب التأویل فى بیان کتاب الله و حروفه و کلماته و آیاته این رساله خلاصه کتاب بحر الخضم است.
24. رسالة النفس فى معرفة الرّب
25. رسالة النقد النقود فى معرفة الوجود
26. رسالة الوجود فى معرفة المعبود
27. کتاب الاصول و الارکان فى تهذیب الاصحاب و الاخوان مشتمل بر اصول پنج گانه اعتقادى که هر یک از آن ها بر محورهاى سه گانه شریعت و طریقت و حقیقت مى گردد.
28. کتاب تعیین الاقطاب و الاوتاد
29. الکشکول فى ما جرى على آل الرسول(علیهم السلام) انتساب آن به سید حیدر آملى، مورد تردید است. نخستین بار درنجف در سال 1371 هـ .ق. توسط عبدالرزاق موسوى چاپ شده است.
30. المحیط الاعظم و الطود الاشم فى تأویل کتاب الله العزیز المحکم نسخه خطى کتاب در کتابخانه آیت الله مرعشى(رحمه الله) موجود است ولى در الذریعه آمده است که نسخه اى از آن در کتابخانه غروى موجود است. این کتاب در سال هاى اخیر به تحقیق سید محسن موسوى تبریزى به چاپ رسیده است.
31. المسائل الاملیة نسخه خطى آن در کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران موجود است.
32. منتجات انوار الشریعة نسخه خطّى آن در کتابخانه دانشگاه ادبیات مشهد، مرکزى تهران و کتابخانه آیت الله مرعشى در قم موجود است.
33. منتقى المعاد فى مرتقى العباد تلخیص کتاب معاد است.
34. نصّ النصوص فى شرح الفصوص به همت هانرى کربن و عثمان یحیى در سال 1352 ش. در تهران چاپ شده است.
35. نهایة التوحید فى بدایة التجرید گزیده اى از کتاب جامع الاسرار مى باشد.