تألیفات([39])
ابن ابى جمهور کتاب ها و رساله هاى متعددى در زمینه هاى فقه، اصول، روایت و امثال آن ها در طول زندگى علمى خود به رشته تحریر درآورد. مهم ترین ویژگى این آثار آن است که وى بنا بر نیاز مناطق مختلف و یا نیاز مسلمانان دست به تألیف آن زده است. از این رو بیشتر آن ها را بنا بر درخواست عالمان و فقیهان و اندیشمندان بلاد اسلامى نگاشته است که در ذیل برخى از آثار به این نکته اشاره خواهد شد.
1. الاقطاب الفقهیه و الوظائف الدینیه على مذهب الامامیه
وى در این کتاب، قواعد فقهى را بنا بر ترتیب خاصى شبیه قواعد شهید و با عنوان «قطب» در ابتداى هر قاعده آورده است که علاوه بر ذکر فروع قواعد، به ادله و مآخذ آن ها نیز اشاره مى کند. و از گفتار وى در ابتداى این اثر به صراحت برمى آید که آن را بعد از کتاب «عوالى اللئالى» نوشته است.([40])
2. الانوار المشهدیه فى شرح الرساله البرمکیه فى فقه الصلوة الیومیه
این کتاب شرح رساله برمکیه، با موضوع نمازهاى یومیه است که آن نیز نوشته ابن ابى جمهور است.
3.اسرار الحج
این رساله را در سال 901 هـ .ق. نگاشت و در سال 1324 هـ .ق. در ضمن یکى از آثار او به نام «الجلى لمرآة المنجى» به چاپ رسید.([41])
4. الرسالة البرمیکه فى فقه الصلوة الیومیه
5. التحفة الحسینیه فى شرح الرسالة الالفیه که شرح بر «رساله الفیه» شهید اول است.
6. المسالک الجامعیه فى شرح الالفیه الشهیدیه
این کتاب نیز شرح دیگرى است بر رساله الفیه شهید اول که نسخه اى از آن در کتابخانه آستان قدس رضوى دیده شده است.
7. تحفة القاصدین فى معرفة اصطلاح المحدثین
8. بدایة النهایه فى الحکمة الاشراقیه
9. رسالة معین الفکر فى شرح کتاب الباب الحادى عشر
10. شرح على رسالة معین الفکر
این کتاب همان «معین المعین» است که شرح رساله معین الفکر خود اوست.
11. رسالة کاشف الحال عن احوال الاستدلال
کتابى است در باب اجتهاد که داراى یک مقدمه و پنج فصل و یک خاتمه است. ابن ابى جمهور آن را در سال 880 هـ .ق. در مشهد مقدس نوشته است. نسخه اى از آن در کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران و نیز کتابخانه آستان قدس رضوى دیده شده است.
12. رسالة فى العمل باخبار اصحابن
13. رسالة المناظرة مع الفاضل الهروى
این رساله حاوى مناظراتى است که ابن ابى جمهور با عالمان اهل سنت، به ویژه فاضل هروى در مشهد مقدس در مسأله امامت و اثبات حقانیت على(علیه السلام) و دیگر مسائل اعتقادى در خصوص امامت داشته است. این رساله به طور جداگانه توسط مؤلفان و به عنوان ضمیمه در کتاب هاى مؤلفین دیگر بارها به چاپ رسیده است، از جمله کتاب نامه دانشوران که در آخر جلد سوم آن، آن مناظرات را به تفصیل ذکر کرده است.([42])
14. رسالة زاد المسافرین فى اصول الدین
موضوع این کتاب، علم کلام است که به درخواست سید محسن رضوى به رشته تحریر درآمده است.
15. کشف البراهین
این کتاب شرح کتاب زادالمسافرین است که در سال 888 هـ .ق. در مشهد مقدس و باز بنا به درخواست سید محسن رضوى نگارش کرده است.
16. درر اللئالى العمادیه فى الاحادیث الفقهیه
موضوع آن، روایات و اخبار است و در سال 899 هـ .ق. در مشهد مقدس تألیف آن را شروع و در سال 901 هـ .ق. به پایان رساند. این کتاب داراى یک مقدمه، سه فصل و یک خاتمه است.
17. نثر اللئالى فى الاحادیث و الاخبار
18. رسالة التحفة الکلامیه
این رساله داراى دو مقاله است مقاله اول در موضوع منطق است که با یک مقدمه و دو فصل آمده و مقاله دوم در مباحث علم کلام است که داراى چند مقدمه و پنج باب و یک خاتمه است.
19. المجلى فى المنازل العرفانیه و سیره
20. المجلى لمرآة المنجى
ظاهراً این دو کتاب در واقع یکى هستند و موضوع آن، فلسفه، عرفان و قواعد سیر و سلوک و خلاصه اى در تهذیب اخلاق است که مؤلف در سال 896 هـ .ق. آن را نگاشته است. این کتاب نیز از یک مقدمه و دو فصل و یک خاتمه تشکیل شده که در مقدمه آن، برخى از قواعد علم منطق مثل صناعات خمس و نیز تعریف علم کلام، موضوع و مبادى و غایت علم کلام و نیز برخى از اصطلاحات فلسفى مثل وجود، عدم، علت، معلول، مواد ثلاث، حدوث، قدم، تقابل و امثال آن ها را آورده است و در فصل اول و دوم کتاب به اثبات واجب الوجود از طریق ادله کلامى و فلسفى و نیز ذکر مباحث افعال خداوند پرداخته و در آخر آن ها به مسئله امامت اشاره کرده و به فضائل و مناقب اهل بیت(علیهم السلام) اشاره و سپس به مطاعن خلفاى سه گانه مى پردازد. خاتمه کتاب به کیفیت سیر و سلوک عرفانى به سوى خداوند تبارک و تعالى، شرایط سیر و سلوک، مقامات و مراتب سیر و سلوک، تقوا و مراتب آن، درجات سالکان به سوى خداوند، خطرهایى که بر سر راه آنان است و وصایایى که وى براى رهروان این راه دارد، اختصاص یافته است.
این کتاب بارها چاپ شده است و در تهران در سال 1324 هـ .ق. با چاپ سنگى نیز به چاپ رسیده است.
کتاب «المجلى فى المنازل العرفانیه و سیرها» احتمالاً با کتاب هایى که با این موضوع به ابن ابى جمهور نسبت داده اند مثل «جمع الجمع»، «جامع الجمیع فى الکلامین و الحکمتین و التصوف»، و «مجلى السرائر»، یکى باشند.
مهم ترین اثر
از آثار متعددى که از ابن ابى جمهور احسایى به جا مانده است، کتاب «عوالى اللئالى العزیزة فى الاحادیث الدینیه» در بین دانشمندان علوم مختلف اسلامى به ویژه محدثان و فقیهان از شهرت بیشترى برخوردار است. آنان در کتاب هاى روایى، اخلاقى، فقهى و امثال آن به این کتاب ارزشمند استناد کرده و یکى از منابع روایى به حساب آورده اند.([43]) حتى سید نعمت الله جزایرى شرحى بر آن نوشته و نام آن را «جواهر العوالى» نام نهاده است.
این اثر، بارها به چاپ رسیده است که مهم ترین آن چاپ کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى در قم در سال 1403 هـ .ق. در 4 جلد است که در مقدمه آن خلاصه اى از زندگى علمى ابن ابى جمهور هم ذکر شده است.
موضوع کتاب، اخبار و روایاتى است که در موضوعات مختلف دینى وارد شده است و مشتمل بر یک مقدمه و دو باب و یک خاتمه است و خود مقدمه حاوى ده فصل است که نویسنده آن در فصل اول طرق روایت خود از مشایخ و نیز اجازه نامه هایى را که به شاگردان خود داده به نگارش درآورده است.