حدیث: امام علي عليه السلام فرمودند : إذا رَأيتَ عالِما فَکُن لَهُ خادِما ؛ هرگاه دانشمندى ديدى، به او خدمت کن. ( غررالحکم ح ۴۰۴۴ ) حدیث: امام علي (عليه السلام) فرمودند: النَّظرُ إلي العَالِم أحبُّ إلَي الله مِن اعتکافِ سَنَهٍ فِي البَيت الحَرام؛ نگاه کردن به عالم و دانشمند نزد خداوند، از يک سال اعتکاف در کعبه برتر است. ) حدیث: امام صادق عليه السلام فرمودند: إنّ علِیّا کانَ عالِما والعلمُ یُتوارَثُ ، ولَن یَهْلِکَ عالِمٌ إلّا بَقِیَ مِن بَعدِهِ مَن یَعلَمُ عِلمَهُ أو ما شاءَ اللّهُ ؛(امام) على عليه السلام عالم بود، و علم ، ارث برده مىشود. هرگز عالمى نمى ميرد مگر آن که پس از او کسى مى ماند که علم او يا آنچه را خدا خواهد، بداند. ( الکافي : ۱ / ۲۲۱ / ۱ ) ) حدیث: امام جواد عليه السلام فرمودند: العلماء غرباء لکثرة الجهال؛ عالمان، به سبب زيادي جاهلان، غريب اند. ( مسند الامام الجواد، ص ۲۴۷ ) ) حدیث: امام صادق عليه السلام فرمودند: اِذا کانَ یَومُ القيامَةِ بَعَثَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ العالِمَ وَ الْعابِدَ ، فَاِذا وَقَفا بَیْنَ یَدَىِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ قيلَ لِلْعابِدِ : اِنْطَلِقْ اِلَى الْجَنَّةِ وَ قيلَ لِلْعالِمِ : قِف تَشَفَّعْ لِلنّاسِ بِحُسْنِ تَأديبِکَ لَهُمْ؛ هر گاه روز قيامت گردد، خداى عزّوجلّ عالم و عابد را برانگيزاند . پس آنگاه که در پيشگاه خداوند ايستادند به عابد گفته مى شود : «به سوى بهشت حرکت کن» و به عالم گفته مىشود : « بايست و مردم را به خاطر آنکه نيکو ادبشان نمودى ، شفاعت کن ». ( علل الشرايع، ج ۲، ص ۳۹۴، ح ۱۱ ) ) حدیث: رسول اکرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمودند: العلماء مصابيح الارض، و خلفاء الانبياء، و ورتني و ورثه الانبياء. علما چراغهاي زمين اند و جانشينان پيامبران و وارثان من و پيامبران هستند. ( کنز العمال/ ۲۸۶۷۷٫) ) حدیث: رسول اکرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمودند: موت العالم ثلمه في الاسلام لا تسد ما اختلف الليل و النهار در گذشت عالم، رخنه اي است در اسلام که تا شب و روز در گردش است، هيچ چيز آن را جبران نمي کند. ( کنزالعمال/ ج ۲۸۷۶۰٫ )
12 مهر 1394, 19:44
معرفی کتاب
تهذیب الاحکامکتاب تهذیب یکی از 4 کتاب اصلی و جوامع قدیمی شیعه در رشته حدیث است که از زمان تالیف تاکنون مورد رجوع فقها و محدثان بوده است. شیخ طوسی این کتاب را از اصول مورد اعتماد قدما و منابعی که در بدو ورود به بغداد در اختیار بوده است تالیف کرد. قسمتی از این کتاب در دوره حیات شیخ مفید و به عنوان شرح رساله فقهی او یعنی «مقنعه» نگارش یافت. شیخ طوسی در آن زمان 25 یا 26 سال بیشتر نداشت و سپس بعد از وفات استاد خود آن را کامل کرد. کتاب تهذیب پس از نگارش بسرعت مورد توجه و در حوزه‌های علمی مورد استنساخ قرار گرفت. این کتاب طبق شمارش مرحوم شیخ آقابزرگ تهرانی دارای 13590 روایت بوده که در قالب 23 کتاب فقهی و 393 باب تنظیم شده است. ضمنا به دلیل توجه زیاد علمای شیعه به این کتاب، کتب زیادی بر مبنای تهذیب نوشته شده، به طوری که گفته می‌شود 16 شرح و20 حاشیه بر آن نوشته شده است. ,,, اما درباره انگیزه تالیف کتاب تهذیب، شیخ طوسی در مقدمه کتاب خود ابتدا به واقعیت تضاد و تعارض موجود در روایات شیعه در آن دوران و در نتیجه طعن مخالفان نسبت به شیعیان اشاره می‌کند و پس از آن توصیه شیخی فاضل را در چاره‌جوی این مشکل یادآور می‌شود. (همان، به نقل از تهذیب، ج 1)این گونه که از مقدمه برمی‌آید، شیخ طوسی نگارش تهذیب را در حیات استاد خود شیخ ,,, مفید آغاز کرد. او موفق شد تمام کتاب طهارت و قسمتی از کتاب صلاه را در حیات استاد خود بنویسد و بقیه آن را پس از وفات استاد مورد نگارش قرار دهد. او رساله مقنعه شیخ مفید را به عنوان چارچوب کار خود انتخاب کرد تا اولا از اعتبار استاد خود به عنوان مرجع شیعیان استفاده کند و ثانیا بین دیدگاه‌های استادان خود در زمینه حدیث توافق به عمل آورد. (همان، 391)در جلد نخست کتاب تهذیب، روایات معمولا با سند کامل درج شده و این روایات اکثرا از سوی استاد اول او یعنی شیخ مفید نقل شده است، اما پس از وفات شیخ مفید، شیخ طوسی تصمیم گرفت مستقیما به کتب پیشینیان مراجعه کرده و از این کتب روایات خود را استخراج کند. او به این صورت واسطه میان خود و صاحبان کتاب را حذف کرد و سپس در پایان کتاب برای خارج کردن روایات از عارضه ارسال به نگارش اسامی مشیخه (استادان روایت‌کننده) مبادرت ورزید.ضمن آن که مولفان این مصادر همگی از بزرگان صاحب‌نام تشیع و از استوانه‌های گرانقدر مذهب بوده‌اند و کتاب‌های شیخ آینه‌ای از آثار و مولفات آنان است. (همان، 392)مساله مهم قابل ذکر این است که کتاب‌های تهذیب و استبصار شیخ طوسی در شناخت شرایطی که امامان شیعه (علیهم‌السلام) در آن به سر می‌برده‌اند و نیز بررسی عنصر تقیه در مسیر حدیث شیعه، منابع مهمی به شمار می‌روند.کتاب تهذیب دارای شرح‌های متعددی است که در این میان، می‌توان به احیاء‌الاحادیث محمدتقی مجلسی، ملاذالاخیار نوشته محمدباقر مجلسی، غایه‌المرام و مقصودالانام نوشته سیدنعمت‌الله جزایری، شرح تهذیب تالیف شهید ثانی و شرح تهذیب از محمدامین بن محمد شریف استرآبادی اخباری اشاره کرد. (ر.ک، همان، 425)
استبصارگفته می‌شود شیخ طوسی ابتدا کتاب تهذیب را تالیف کرد و از آنجا که طی جمع‌آوری آن به تعارض و تنافی ظواهر برخی اخبار برخورد کرد، به فکر تالیف کتاب جداگانه‌ای که جامع این دسته از احادیث باشد، افتاد و کتاب استبصار را تالیف و با اصول علمی به جمع مضامین و توفیق اخبار اهتمام کرد. کتاب استبصار دارای 5511 حدیث و در 925 باب جمع‌آوری شده است. (علم‌الحدیث، 99)نام کامل این کتاب الاستبصار فی اختلف من الاخبار است و همانند تهذیب از زمان تالیف تاکنون همواره مورد توجه فقها قرار گرفته و به عنوان چهارمین کتاب از کتب اربعه مطرح است.این کتاب در 3 جزء اصلی تنظیم شده که 2 جزء آن در عبارات و جزء سوم مربوط به معاملات و بقیه ابواب فقه است. شیخ طوسی خود درباره انگیزه تالیف این کتاب می‌نویسد: پس از تالیف کتاب تهذیب، جمعی از دانشمندان که آن را مطالعه کردند و کتاب جامعی تشخیص دادند و مشاهده کردند، کمتر حدیثی است مگر این که در آن ذکر شده و برای مبتدی و فقیه و متوسط هر کدام به نحوی قابل استفاده است و همه می‌توانند مطلوب خود را از آن برگیرند، خواستار کتابی شدند که احادیث مختلف به طور اختصار در آن به طور جداگانه جمع‌آوری شود و در ضمن به این نکته توجه دادند که برای این مقصود باید عنایت بیشتری مبذول داشت؛ زیرا نفعش بیشتر است.از سویی به این جهت که در گذشته هیچ یک از بزرگان علمای ما که درباره اخبار و ,,, فقه و ,,, حلال و حرام کتاب نوشته‌اند در این باره کتابی تالیف نکرده‌اند، از من خواستند چنین کتابی را تالیف کنم. (تاریخ عمومی حدیث، 394)اما درباره سیره شیخ طوسی در درج روایات این کتاب باید گفت او در استبصار نیز از نقطه‌نظر سند روایات روشی شبیه به تهذیب داشته است، به این معنی که در دو جزء اول و دوم کتاب، سند روایات را به صورت کامل درج کرده ولی در جزء سوم بیشتر روش اختصار سند و تنظیم مشیخه (استادان روایت‌کننده) را برگزیده است.این کتاب از نسخ خطی عتیق و بی‌مانندی برخوردار است که تنها 2 نسخه خطی معتبر آن در کتابخانه ملی ملک وجود دارد. همچنین باید گفت براساس بررسی‌های به عمل آمده از قرن پنجم تاکنون شرح‌ها و تعلیقات بسیاری بر کتاب استبصار نوشته شده است که طبق قولی رقم آنها به 24 شرح و تعلیق می‌رسد که حاکی از اهمیت این کتاب و توجه دانشمندان شیعه به آن است. (همان، 5 ,,, 394)در میان این شرح‌ها می‌توان به شرح میرزا حسن بن عبدالرسول حسینی زنوزی، شرح شیخ عبدالرضا طفیلی نجفی، شرح شیخ عبداللطیف بن ابی جامع عاملی با عنوان جامع‌الاخبار فی شرح الاستبصار، حاشیه میرمحمدباقر داماد، حاشیه سیدنعمت‌الله جزایری و نیز شرح وی بر استبصار با نام کشف‌الاسرار اشاره کرد. (همان، 425)