سخن از شخصيتي است عالي‌‌قدر و بزرگ‌مرتبه، از خانداني اهل فقاهت و مرجعيت كه بيش از چند قرن، يكي پس از ديگري، جزو بزرگان اهل علم و از مراجع شيعه بوده‌اند. ايشان از نوادگان شيخ جعفر كبير، معروف به كاشف الغطاء هستند، كاشف الغطاء، يكي از بزرگان شيعه در زمان خود بود كه با نوشتن كتاب ارزنده كشف الغطاء، فقه و دشواري‌هاي آن را شكافت؛ همانند كشتي كه حباب دريا را مي‌شكافد.
آلِ كاشِفُ الغِطاء، خانداني از علماي شيعه امامي عراق در سده 13 و 14ق هستند. عالمان معروفي از آل كاشف الغطاء برخاسته‌اند كه هر كدام در روزگار خود، منشأ آثار مهم علمي و سياسي در عراق و ايران و برخي از كشورهاي اسلامي و جوامع شيعي بوده‌اند. مهارت علماي آل كاشف الغطاء، بيشتر در فقه و اصول بود و آثار ايشان در اين دانش‌ها نشانه چيره‌‌دستي اين خاندان در استنباط احكام است.[1]
زادگاه و ولادت
عباس بن حسن بن جعفر بن خضر بن يحيي جناحي نجفي مالكي، نوه شيخ جعفر كاشف الغطاء است كه سال 1235ق در خانداني اهل علم، در شهر نجف اشرف پا به عرصه وجود گذاشت. به تأسي از فرزند بزرگوار اميرالمؤمنين (علیه السلام) ، عباس بن علي، او را عباس نام نهادند.[2]
والدين
پدر بزرگوارش، شيخ حسن بن جعفر كاشف الغطاء، چهارمين فرزند شيخ جعفر بود كه سال 1201ق در نجف اشرف به دنيا آمد و از بزرگان فقهاي اماميه و مشاهير علما در عصر خود به شمار مي‌آمد. از وي كرامات زيادي در زمان خود نقل شده است و از جمله كارهاي علمي بارز ايشان كه در بين علماي اماميه شهرت دارد، مناظره با مفتي شهر بغداد، محمود بن عبدالله الحسيني، و شهاب‌الدين أبو الثناء الآلوسي البغدادي[3] از علماي اهل سنت، در زمان خود است. مادر بزرگوار ايشان نيز صبيه (دختر) شيخ مد آل نهر، بزرگ طايفه آل نهر نجف است.[4]
استادان
او بعد از پايان تحصيلات مقدماتي در نجف اشرف، از محضر عالمان عصر خود، دروس مقدماتي نحو و صرف و معاني بيان و منطق و حساب را فرا گرفت. سپس باب حادي عشر در عقايد را نزد شيخ ابراهيم قفطان[5] از علماي آن روز نجف تعليم گرفت. وي براي يادگيري دروس معالم و شرائع، نزد شيخ محمدحسين اعسم،[6] از مفاخر علماي شيعه شاگردي كرد. بعد از به پايان رساندن دروس مقدماتي حوزه وارد دروس خارج شد و از دروس خارج پسرعموي خود شيخ مهدي كاشف الغطاء و شيخ اعظم مرتضي انصاري، كسب فيض كرد. همچنين از دروس شيخ راضي نجفي و محمدباقر اصفهاني، صاحب حاشيه معالم بهره برد و از همه ايشان اجازه اجتهاد گرفت.[7]
مقامات علمي
درباره مقامات علمي وي، علماي زيادي سخن گفته و ايشان را ستوده‌اند. وي در عصر خود صاحب قلم و سخن بوده و تأليفات زيادي از ايشان در باب فقه و اصول و نحو و عقايد، در دسترس است. شيخ عباس يكي از علما و فقهاي اماميه در عصر خود بود و چنان‌كه اين خاندان شهرت دارند، در مباحث اصولي، يكي از سرآمدان روزگار خود محسوب مي‌شد.
صاحب كتاب طبقات اعلام شيعه، آقا بزرگ از او چنين ياد مي‌كند: شيخ عباس كاشف الغطاء، عالمي صاحب سخن و داراي مكانت علمي و از بزرگان علماي عصر خود بود. وي از علماي اديب و شاعر آن روزگار نجف اشرف محسوب مي شود.[8]
صاحب معارف الرجال نيز ايشان را عالم، محقق، فقيه، با ورع ، ثقه اديب، شاعر، مؤلف و مجتهدي بااخلاق و عابد معرفي كرده است.[9]
آقا بزرگ در نقباء البشر اظهار مي‌دارد كه شيخ عباس كاشف الغطاء داراي اخلاق حسنه و طيب نفس و سلامت قلب و برخوردار از ورع و زهد بود. همچنين نقل مي‌كند كه ايشان از سخنوران مشهور و بزرگان علماي عصر خود بوده است.[10]
آثار
ايشان، از علماي بزرگ خاندان كاشف الغطاء و اماميه، تأليفات عديده‌اي از خود در زمينه‌هاي فقه و اصول و ادبيات و شعر به يادگار گذاشته است. از جمله اين تأليفات مي‌توان به اين موار اشاره كرد:
1.الفوائد الجعفرية في قواعد الفقه والأصول؛
- مُنْهَلُّ الغمام في شرح شرائع الإسلام؛
- شرح اللمعتين إلى كتاب الصلاة؛
- رسالة في مباحث الألفاظ؛
- رسالة في الرد على المفتي الآلوسي؛
- رسالة في الإمامة؛
- شرح نجاة العباد؛
- شرح الدرة النجفية وهي منظومة السيد بحر العلوم نظماً؛
- منظومة في الحج تزيد على الألف بيت؛
- منظومة الأجرومية والتي سميت(الفائقة في النحو) ؛
- كنز الرشاد في شرح نجاة العباد؛
- رسالة في مواليد الأئمة و وفياتهم؛
- رسالة في الأخلاق و المواعظ؛
- نبذة الغري في أحوال الحسن الجعفري؛
- الدر النضيد في التقليد؛
- رسالة في التعادل و الترجيح.
امروزه بعضي از اين آثار را مؤسسه كاشف الغطاء نجف، تجديد چاپ كرده و در دسترس اهل علم است كه از آن جمله مي‌توان به شش اثر ايشان اشاره كرد:
- كتاب الامامة: درباره عقيده شيعه در باب امامت امامان معصومين (علیهم السلام) به رشته تحرير درآمده و يكي از آثار مشهور ايشان است. اين اثر در زمان نويسنده و بعد از آن نيز مورد استقبال علما قرار گرفته است.
- از آثار ديگر ايشان كتاب العروة الوثقياست كه مطالب آن در هفده مقصد بيان شده است. اين اثر در باب فقه شيعه و احكامي مانند طهارت، نماز و روزه ... است و تمامي ابواب فقه را پوشش مي‌دهد.
- اثر ديگر، الارجوزةنام دارد كه ابواب فقه در آن به صورت نظم درآمده است.
- همچنين كتاب‌هاي نبذة الغري، شرح الدرة و منهل الغمامرا مؤسسه كاشف الغطاء العامه[11] در نجفاحياء و تصحيح و تجديد چاپ كرده است.
شيخ عباس كاشف الغطاء، يكي از علمايي است كه داراي اسلوب و روشي خاص در انشا و كتابت بوده و آثار ايشان از اين جهت حائز اهميت است.
صاحب نثر و شعر
آن عالم وارسته در زمان خويش از صاحبان سبك در نثر و نظم بوده و ده‌ها رساله و كتاب در اين زمينه از خود به يادگار گذاشته است؛ چنان‌كه علماي زيادي به اين جهت او را ستوده‌اند.[12]
وي در باب شعر و شاعري از پيشتازان عصر و زمانه خود بوده و در اين باب نيز آثار زيادي از خود برجاي گذاشته است. از ايشان كتاب‌هاي فقهي و نحوي به همراه آثار ادبي فراواني باقي مانده است. از ويژگي‌هاي شعر شيخ عباس، سادگي و همه‌فهم بودن آن است كه علماي هم‌عصر و بعد از آن نيز به اين امر تصريح كرده‌اند.
شاگردان
شيخ عباس كاشف الغطاء در جهت اعتلاي علم و فرهنگ ديني مذهب اماميه، علماي زيادي را تعليم داده است.[13]
- شيخ مرتضي كاشف الغطاء:
از جمله شاگردان ايشان، فرزند بزرگوارش شيخ مرتضي كاشف الغطاء است كه سال 1281ق در نجف متولد شد. شيخ مرتضي را فقيه بزرگ و اصولي زمان خود خوانده‌اند كه از مرحوم پدر و شيخ احمد شيرازي اجازه اجتهاد داشت. شيخ مرتضي در عصر خود از علماي اصولي بزرگ و مبرز حوزه علميه نجف بوده است.[14]
- سيد نجم حسن هندي؛
- شیخ محمد حرزالدين:
او صاحب كتاب معارف الرجال و از دانش‌آموختگان اين مرد بزرگ هستند. محمد حرزالدين سال 1273ق در نجف اشرف متولد شد. او از قبيله بنوسليم و از خانواده‌اي صاحب علم و ادب بود؛ خانواده‌اي كه فضلاي زيادي را در خود جاي داده است. وي با تأليف كتاب معارف الرجال كه شرح حال بسياري از علماي شيعه است، يكي از كتاب‌هاي نادر امر تراجم و شخصيت‌شناسي در قرون اخير را از خود به يادگار گذاشت حرزالدين در سال 1365ق در نجف وفات يافت.[15]
4. شيخ هادي كاشف الغطاء:
از ديگر شاگردان وی، شيخ هادي بن عباس بن علي كاشف الغطاء مجتهد بود كه سال 1278ق متولد شد و والده محترمش از سادات حسني بود. وي از علماي بزرگي همچون شيخ احمد شيرازي اجازه اجتهاد داشت و داراي تأليفات بسيار زيادي بود.[16]
فرزندان
شيخ عباس كاشف الغطاء سه پسر داشت كه هر يك از آنها از علما و مشاهير بزرگ عصر خود در نجف اشرف بوده‌اند. فرزند ارشد ايشان، شيخ مرتضي كاشف الغطاء، يكي از نوادر اين خاندان است كه بعد از پدر، جانشين وي در كرسي درس و اجتهاد در نجف گرديد. دو فرزند ديگر ايشان، شيخ علي و شيخ محمد حسن نام دارند كه ايشان نيز از علماي اماميه به شمار مي‌روند.[17]
وفات
شيخ عباس كاشف الغطاء بعد از سال‌ها تلاش در امر اعتلاي مذهب اماميه و پرورش فرزندان و شاگردان عالم و فقيه، در هجدهم رجب سال 1323ق در شهر نجف اشرف چشم از جهان فرو بست و بعد از تشييع جنازه باشكوه، در مقبره خاندان آل كاشف الغطاء آرام گرفت. فرزندش شيخ مرتضي بر مزار ايشان اين‌گونه سرود:
يا له من مرقد قد خصه
بسحاب الرحمة الله
طاب للعباس أرخــــه
بجنات الخلد مثـواه[18]
اي كسي كه مرقدت را ابرهاي رحمت خداوند در برگرفته است، گوارا باد بر تو [عباس] اين درياي رحمت و بهشت برين جايگاه تو باشد.