ابو مزاحم احمد بن منصور شیرازی

از عرفاء قرن سوم هجریست، و با شیخ جنید بغدادی و شبلی که هر دو از بزرگان صوفیه بوده‌اند مناظره داشت و عقائد آنها را نمی‌پسندید، مردی حراف و سخن سنج بود، و چون لب بگفتار میگشود شنوندگان را که غالباً از فضلاء و مشایخ بودند فریفته سخنان خود میساخت و شیخ کبیر او را بدین صفت ستوده است و از کلمات قصار او است «و من اعز فی نفسه اذله الله فی اعین عباده» یعنی آنکس که در نفس خود را عزیز داند خداوند او را در نظر مردم خوار کند.

مدتی در شیراز از کتاب دیوان بود و وقتی سلطان وقت بر او خشم گرفت و دستور داد که او را چند سیلی بزنند و ابو مزاحم رنجیده خاطر شد و ضعف چشم را بهانه ساخت و کار دولت را ترک گفت، و این معنی در کتاب سیرة الشیخ دیلمی ذکر شده است که عیناً نقل می‌شود:

شیخ گفت: ابو مزاحم احمد بن منصور از جمله عمال و کتاب دیوان بود و سبب توبت آن بود کی سلطان او را بعملی نصب کرد، و بعد از آن بر وی متغیّر شد و بفرمود تا او را قفائی چند بزدند، ابو مزاحم ابن حرکت ببهانه‌ای ساخت و گفت: «از بسیاری قفا کی بر من زدند چشم باز نمیبینم  و ترک عمل بکرد و بگوشه‌ای بنشست و کار او بدرجة عالی رسید، یکروز برادر ابو مزاحم شکایت میکرد کی هر چه در خانة من بود ابو مزاحم بخرج صوفیان کرد بمن گفم که هر گاه کی ابو مزاحم بامانان خوردی نیمة نام برگرفتی کی گنیزک برادرم گرسنه است و این سخن بامو مزاحم رسیده و بمن گفت: ای ابو عبدالله سخنی از تو بمن نقل کرده‌اند، گفتم از بهر آنکه از قول تو نیز سخنی بمن نقل کرده‌اند گفت: یکی بیکی و خاموش گشت.

ابو مزاحم در سال سیصد و چهل و پنج [1] در شیراز وفات یافت.

[1] ـ نامه دانشوران سال فوت او را دویست و پنجاه و پنج نوشته است و این اشتباه محض است زیرا که از حکایت فوق که در کتاب معتبر و قدیم سیرة الشیخ آمده قطعی است که باو مزاحم معاصر و معاشر و مرید شیخ کبیر بوده و چنانچه سابقاً در ترجمة شیخ کبیر متذکر شده‌ایم وفات شیخ کبیر در سال سیصدو هفتاد و یک بوده و تولدش در 261 یا 262 بنابراین محال است که ابو مزاحم هم در 255 وفات یافته و هم با شیخ کبیر هم عصر و معاشر باشد ـ اشتباه دیگر نامه دانشوران این است که مینویسد ابو مزاحم با هارون الرشید معاصر بوده در صورتیکه هارون در سال 193 وفات یافته و بقول خودش مزاحم در 255 و بر فرض محال که سال 255 را سال فوت ابو مزاحم بدانیم باید عمر او را طولانی بدانیم تا او را هم عصر هارون تصور کنیم .

اما سال 345 که در متن نوشته‌ایم اقتباس از حاشیه صفحه 314 کتاب سیرة الشیخ است و قطعاً تاریخ مزبور صحیح است.