آثار علمى آقا محمدعلى
آقا محمدعلى آثار فراوانى را به رشته تحریر در آورد که حقیقتاً در شناخت شخصیت سترگ ایشان بسیار مؤثر است بیشتر این آثار در حال حاضر خطى و برخى نایاب و از سویى، تعداد دقیق آثار ایشان مشخص نیست.
در مؤسسه علامه مجدد، وحید بهبهانى بیش از 50 اثر به نام ایشان ثبت شده است و این، در حالى است که این اسامى، لیست همه آثار نیست. خوشبختانه در سالیان اخیر، برخى از آثار گرانسنگ وى توسط همین مؤسسه، تحقیق، چاپ و منتشر شده است و بسیارى دیگر در دست تحقیق و انتشار است.
آثار چاپ شده:
1-خیراتیه در ابطال طریقه صوفیه
در مقدمه مؤسسه وحید بهبهانى آمده است:
کتاب «خیراتیه»مرحوم آقا محمدعلى عالى ترین و محکم ترین اثرى است که به زبان فارسى در رد و ابطال طریقه صوفیه به قلم پخته و شیواى یک مجتهد اسلام شناس بزرگ نوشته شده است. این اثر گرانبها مدت ها به صورت خطّى در مخازن کتابخانه ها محبوس بود... و بیم آن مى رفت نسخه هاى آن مانند نسخه هاى خیلى از کتاب هاى دیگر از بین برود... خصوص این که این کتاب مانند مؤلّف آن، دشمنان بسیار خطرناکى نیز داشته و از زمان خود مؤلف در صدد از بین بردن نسخه هاى آن بوده اند...([20])
انگیزه تألیف و وجه تسمیه در کلام آقا محمدعلى(قدس سره):
اما بعد، چون محافظت حصن حصین شریعت و سدّ ثغور شبهات اهل بدعت و ضلالت به علماى اعلام و مجتهدین ذوى العزّ والاحترام ـ که حصون اسلام به مضمون «انى جعلتهُ علیکم حاکِماً فارضوا به حَکَماً»، نائب مناب امام و به مصداق «علماء امّتى کانبیاء بنى اسرائیل» وارثان علم سید الانامند لازم و متحتم بود در این اوقات که لواى کفر و الحاد مذهب حلول و اتحاد را طائفه طاغیه صوفیه پشمینه پوش و مستان شراب ضلالت نوش برافروخته، در هر بلدى بى دینى و در هر سرزمینى بى کیش بدآئینى چون ظلمت شعار نور على و شقاوت آثار معصوم على و میرزا تقى شقى و میرزا مهدى گمراه ابدى، همچو غولان راهزن سرِ راه بر مرد و زن گرفته، شبهات باطله را به صورت حق جلوه داده، گرگ وار در اغنام دینِ اهل اسلام افتاده، جمع کثیرى را از جاده استقامت شریعت بیرون مى برند لهذا قاصر جانى، محمدعلى بن محمدباقر اصفهانى مشهور به «بهبهانى» به جهت ردّ شبهات واهیه و ترویج طریقه فرقه ناجیه، به تألیف رساله «خیراتیه» که از جمله خیرات جاوید است، پرداخته و نظر به این که هر فقره از این رساله عجاله ترویحى است از براى روح کثیر الفتوح الخیرین دین مبین، تسمیه آن به خیراتیه مناسب نمود. و از ظرائف آن که، عدد حمل «خیرات» با تاریخ تحریرش موافق افتاد.([21])([22])
2-رادُّ شبهات الکفار
در مقدمه مؤسسه وحید بهبهانى آمده است:
آقا محمدعلى این کتاب را بنا به تقاضاى فتحعلى شاه قاجار و در پاسخ به سؤالات وى تدوین نموده است. در این کتاب ـ که با قلمى روان و گیرا (نسبت به زمان تألیف یعنى دویست سال قبل) و بسیار مستدل و متقن مرقوم آمده ـ ابتدا پیرامون مسئله نبوت و اثبات ضرورت ارسال پیامبران و رفع اشکالات وارده بر وحى سخن رفته، آن گاه به نقّادى و بحث در دو آئین آسمانى یهود و مسیحیت و نسخ آن ها مى پردازد، و سپس اساس مقصدش را که همان نبوت خاصه و رسالت حضرت ختمى مرتبت ـ صلى الله علیه و آله ـ است، با گفت و گوى جامعى درباره اعجاز قرآن و ردّ اشکالات آن، به اثبات رسانیده و در پایان کتاب هم به طور موجز و کوتاه، اصول پنج گانه دین را ـ که مورد اتفاق همه ادیان آسمانى است ـ با شیوه لطیف و مبرهن بیان مى نماید.([23])
3-راهبرد اهل سنّت به مسأله امامت
این کتاب، ویرایش جدیدى از کتاب «سنة الهدایه لهدایه السنه» است.
در مقدمه مؤسسه وحید بهبهانى آمده است:
مؤلف به حکم وظیفه هدایت و ارشاد مسلمین، به تألیف این کتاب نفیس اقدام و در فصل اول کتاب براى اثبات خلافت بلافصل امیرالمؤمنین(علیه السلام)روایات و براهینى که مقبول اهل سنت است، همراه با ذکر فضائل و مناقب آن حضرت طرح نموده و همه را مستند و متّکى به کتب و آراى عامّه نموده است. و در نهایت، این اتهام را که مذهب تشیّع یک تفکر جدید و ساخته قرون اخیر است پاسخ گفته و نام و شرح حال بسیارى از رجال و بزرگان و روات شیعه را، که در کتب حدیث و رجال و انساب و... قدماى عامّه تحت همین عنوان شیعه و یا رافضى ذکر شده، آورده است. و در فصل دوم و سوم ـ همان گونه که رسم مؤلفان در باب امامت است ـ به تفصیل، دلائل بطلان خلافت خلفاى سه گانه را همراه با مطاعن و فلتات و لغزش هاى ایشان به استناد نقل اهل سنت بیان داشته و...
و در خاتمه، از آن جا که خود، فقیه و مجتهدى متبحر است، به نقد یک سلسله از آراى فقهى مذاهب چهارگانه در اغلب ابواب فقه ـ از طهارت و صلات تا معاملات و نکاح ـ پرداخته و فتاوى خلاف کتاب و سنّت ایشان را آگاه با اشاره به آراى فقهى فقهاى شیعه ذکر فرموده است.
و در پایان، گویى یک بار دیگر کتاب را از اول تا به آخر نظر کرده و تکمله بسیار مفید، به صورت حواشى بر آن افزوده است.([24])
آقا محمدعلى در بخشى از این کتاب مى نویسد:
در این رساله مختصره اثبات خلافت بلافصل از براى على(علیه السلام) و بطلان خلافت ابوبکر مى نماییم به ادلّه و احادیثى که اهل سنت و جماعت قبول دارند و در کتب معتبره خود ذکر و روایت نموده اند.
و اعتبار نمى کنیم به آنچه در اثبات خلافت ابوبکر مى گویند از ادله و احادیث و شبهاتى که شیعیان، بلکه بعضى از سنّیان نیز، آن را قبول ندارند و نسبت وضع و جعل به آن ها مى دهند.
و همچنین ذکر نمى کنیم احادیثى را که شیعه تنها در باب امامت «على»(علیه السلام) روایت کرده اند زیرا که آن ها نزد اهل سنّت و جماعت احتمال دروغ و وضع و جعل دارند.([25])
فصل هاى کتاب بدین قرار است:
فصل اوّل: اثبات خلافت بلافصل امیر المؤمنین(علیه السلام).
فصل دوم: در بطلان خلافت ابى بکر.
فصل سیم: در مطاعن خلفاى سه گانه اجمالاً.
و خاتمه کتاب در فواید و مؤیّدات و ظرائف روایات و ظرائف حکایات به ضمیمه حاشیه مؤلف بر کتاب است.
4. مقامع الفضل
این کتاب در قطع وزیرى و در دو جلد (1460 صفحه) چاپ شده است.
این کتاب ارزنده نمایانگر مراتب فقهى و علمى مؤلف است لذا گاهى آقا محمدعلى به «صاحب مقامع» نامبرده شده است و جالب این که امروزه برخى از نوادگان آقا محمدعلى با نام فامیلى «مقامعى» شناخته مى شوند.
در مرآت الاحوال در سبب تألیف این کتاب آمده است که: مقامع الفضل تدوین سؤال هایى است که آقا محمدعلى در مدت اقامت خود در رشت بدان پاسخ گفته اند.([26])
آثار مخطوط:
6. اصول الدین و نماز ]رساله... [.
7. انتخاب الزاد = ]مناسک[.
8. پاسخ به مسائل جبلیّه ]رساله علویه[.
9. تاریخ حرمین شرمین:
آقا محمدعلى در مدّت دو سال توقف در مکه معظمه و مدینه منوره، دو رساله نوشت و به نوعى مقامات و مواضع را معین نمود که اگر آن اماکن شریفه ـ نعوذ بالله ـ منهدم شود، از روى آن دو رساله، هر مقامى را در محلش مى توان معیّن نمود.([27])
10. تجدّد الاعسار بعد الیَسار ]رساله...[.
11. تفضیل الحسنین على امّهما الصدیقة(علیها السلام)]رساله...[.
12. حاشیة على الروضة البهیه
13. حاشیة على شرح تهذیب العمیدى.
14. حاشیة على طهارة المدارک.
15. حاشیة على نقد الرجال التفرشى.
16. حکم الغناء] رساله...[.
17. حلیّة الجمع بین الفاطمیتین ]رساله...[.
18. خان الاخوان.
19. ختام الکلام فى شرح مفاتیح الشرائع الاحکام.
20. خیاریّه ]رساله...[.
21. دلیل الناسک.
22. ربیع الأزهار.
23. الرّدّ على الفادرى.
24. رساله مکیّه.
25. الرضاعیّة ]رساله...[.
26. الرغائب فى فوائد الغریبة
27. زاد الحاج فى قطع الفجاج.
28. سدّ الرمق فى حجّ التمتّع.
29. سهو القلم ]رسالة...[.
30. شرح دیباچه مفاتیح الشرائح.
31. شرح شرح تجرید.
32. الصلاة السلطانیّة ]رساله...[.
33. طاغوتیّه ]رساله...[.
34. فتاح المجامع فى شرح مفاتیح الشرایع.
35. الفذالک فى شرح المدارک.
36. الفوائد فى اصول العقائد.
37. فى احکام الارث...] رساله...[.
38. فیض الهى ]رساله...[.
39. فى علم الامام و النبى ]رساله...[.
40. قاعدة فى مصرف ردّ المظالم ]رساله...[.
41. قطع القال و القیل فى انفعال ماء القلیل: این اوّلین رساله اى است که آقا محمدعلى در آغاز جوانى تألیف نموده است و هنگامى که شیخ یوسف بحرانى صاحب کتاب حدائق آن را ملاحظه مى نماید، بر فضل آقا محمدعلى مطلع شده به گونه اى که اجازه مبسوط براى ایشان فرستاد و درخواست نمود تا آقا محمدعلى در درس وى حاضر شود تا طرفین را فایده حاصل شود. آقا محمدعلى پذیرفت و مدت کوتاهى در درس شیخ یوسف بحرانى حاضر شد و از آن جهت که میل شیخ به طریقه اخباریین بود و در مباحثه، ترس رنجیدنش بود، حضور در درس را متوقف نمود و راهى سفر بیت الله الحرام گردید.([28])
42.قطع المقال فى ردّ اهل الضلال.
43. لامعة الأنوار.
44. اللئالى المنثورة فى جواب المسائل المتفرقه.
45. مساحة البلاد.
46. مظهر المختار فى النکاح مع الاعسار.
47. معترک المقال فى علم الرجال.
48. المقالة السلطانیّة ]رساله[.
49. ملتقط الدرّ فى تحقیق الکرّ.
50. مناسک الحج ]5 رساله[.
51. منتخب تلخیص المقال.
52. منع المنع ]رساله...[: احتمالاً با رساله حلیة الجمع بین... یکى باشد.
53. میزان المقادیر.
54. المؤونیه ]رساله...[.
55. نسب خلیفه ثانى ]رساله...[.([29])