شاگردان
ملاعبدالله پس از کسب تحصیل و مهارت فراوان، علامه ی روزگار خویش گردید. کسی در دانش و تقوا و فضیلت به او نرسد. ملاعبدالله سال های دراز به تدریس اشتغال داشت در این دوران متفکران بسیاری در مکتب درس او تربیت یافتند که شرح زندگی برخی از آنان در ذیل آورده می شود:
1 ـ شیخ بهایی
شیخ بهاء الدین محمدبن حسین بن عبدالصمد حارثی جبعی عامل معروف به شیخ بهایی در سال 953 هـجری قمری در بعلبک لبنان زاده شد. سپس به ایران آمد. وی در دامن پدر بزرگوارش که از مشایخ بزرگ بود، تربیت یافت تا جایی که همگان به فضل و کمالات او اعتراف کردند.
شیخ مدت 30 سال به سیر در شهرها پرداخت و در این مدت از محضر اساتیدی بزرگ بهره مند شد و از هر خرمنی خوشه ای چید. یکی از اساتید وی، فقیه منطقی آخوند ملاعبدالله بهابادی یزدی بوده است.[21] شیخ بهایی حکمت و کلام و یک قسمت از علم منقول را از ملاعبدالله بهابادی فرا گرفته است.[22] در بعضی از مطالب، شیخ بهایی تصریح کرده که کلیّات قانون و دورس دیگر را نزد ملاعبدالله یزدی خوانده است.[23]
از دیگر مباحثی که شیخ نزد ملاعبدالله یزدی و ملاّعلی و ملاّفضل علی قاینی فرا گرفته است.[24]
شیخ بهایی در حاشیه بر تفسیر قاضی می نویسد که در خدمت آخوند ملا عبدالله یزدی که صاحب حاشیه بر تهذیب المنطقاست، تلمّذ کرده و او را وصف به علامه یزدی کرده است.[25]
شیخ بهایی در تالیفات خود، حاشیه ای بر حاشیه استاد خود ملاعبدالله بر شرح ملاجلال الدین محمد دوانی بر تهذیب المنطق تفتازانی نوشته است.[26]
شیخ بهایی سرانجام در اصفهان اقامت کرد و به تدریس و تحقیق مشغول شد تا این که در سال 1030 هجری قمری بعد از مراجعت از سفرِخانه خدا در سن 77 سالگی در اصفهان وفات یافت جنازه او را به مشهدمقدس انتقال دادند و در خانه اش که مجاور آستان قدس رضوی بود، دفن کرده اند.
مزارش هم اکنون زیارت گاه مشتاقان و زائران است.[27]
2 ـ فرزند شهید ثانی
شیخ حسن بن زین الدین بن علی بن احمد عاملی ملقّب به جمال الدین مکنی به ابو منصور عالم و فقیه ادیب شاعر ماهر و زاهد جلیل القدر و عظیم الشان، از اعیان علمای امامیه اوایل قرن یازدهم هجری است. وی در سال 911 قمری در شهرک جُبع در جنوب لبنان دیده به جهان گشود. پدر وی شهید ثانی، فردی فاضل و از عالمان با فضیلت جبل عامل بود.[28] بسیاری از نیکان و دودمان شهید ثانی در زمره ی دانشمندان و عالمان شیعی اند و از بزرگان علم و ادب به شمار می روند. به همین سبب است که خاندان شهید ثانی، به سلسله الذهب، یعنی زنجیره های طلایی معروف گردیده اند.[29]
شیخ حسن در 9 سالگی پس از آن که روخوانی قرآن مجید را فرا گرفت، تحصیلات خود را آغاز کرد. نخستین معلم وی، پدرش علی بن احمد عاملی بود. شهید، ادبیات عرب و کتاب های مختصر النافعتالیف محقق حلی و اللمعةالدمشقیّةاز محمد بن مکّی شهید اوّل و برخی کتاب های دیگر را از محضر وی فرا گرفت.[30]
شهید با خواهرزاده ی خود سید محمد (صاحب مدارک) هم سن و هم درس بود و هر دو مصداق حقیقی نفس سلیم بودند. در نماز به هم اقتدا می کردند و به درس هم حاضر می شدند، بلکه هر کدام کتابی تالیف می کرد به دیگری عرضه داشت و بعد از مذاکره در اطراف مطلب و تنقیح آن با توافق هر دو، ثبت اوراق می کردند. هر دو از محضر مقدس اردبیلی و ملاعبدالله یزدی صاحب حاشیه منطق معروف استفاده کردند.
شیخ حسن بعد از مراجعت به لبنان، معالم را تصنیف کرد.[31] وی بیش از هفتاد کتاب و رساله در موضوعات گوناگون نوشته است که دو کتاب شرح لمعهو مسالکوی در فقه و منیه المریددر اخلاق و تعلیم و تربیت از جمله مهم ترین آن ها است[32]
شهادت وی در اوّل محرّم سال 1011 هجری قمری در قریه ی جُبع جبل عامل در سن 52 سالگی بود و در کنار قبر خواهرزاده اش صاحب مدارک مدفون گردید[33]
3 ـ سید محمد ملقب به شمس الدین
محمدبن علی بن حسین موسوی عاملی جبعی ملقب به شمس الدین، خواهرزاده ی شهید ثانی عالمی است. اوعامل فقیه کامل، محدّث فاضل از علمای امامیه که در علم و زهد و تقوا دارای مقامی عالی بود. ایشان یکی از شاگردان بزرگ ملاعبدالله بهابادی بود که به همراه دایی خود شهید ثانی در درس ملاعبدالله حاضر می شد و علوم بسیاری را از محضر آن استاد فرزانه فرا گرفت.
سید محمد شمس الدین تالیفاتی دارد که بعضی از آن ها به شرح ذیل است:
1 ـ حاشیه استبصار
2 ـ حاشیه الفیه شهید
3 ـ حاشیه تهذیب الاحکام شیخ طوسی
4 ـ حاشیه الروضه البهیه
5 ـ شرح مختصرالنافع محقق
6 ـ مدارک الاحکام فی شرح شرایع الاسلامکه کتاب شرایع محقق را از اوّل تا آخر باب حج به طور تعلیقه و حاشیه شرح کرده است. بارها در ایران چاپ شده است.
سید محمّد (صاحب مدارک) در سال 1009 هجری قمری در سن 62 سالگی در قریه ی جُبع از جبل عامل لبنان زندگی را بدورد گفت و دایی او شیخ حسن (صاحب معالم) بر سر قبرش نوشت: رِجالُ صَدَقُوا ما عاهَدوُا الله عَلَیه فمِنهُمْ مَنْ قَضی نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَن ینْتَظرِ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدیلاً. (احزاب: 23)[34]