فعالیت ها و خدمات
آیت الله فومنى حائرى از فعال ترین و پرکارترین روحانیان معاصر تهران بود. او مردى مجتهد، متعهد، پرشور، انقلابى، ظلم ستیز، شجاع، درد آشنا، عامل به احکام اسلامى، آمر به معروف و ناهى از منکر بود که در اجراى برنامه هاى دینى و سیاسى از هیچ مقام مملکتى وحشت نداشت و در راستاى انجام کارهاى سیاسى و فرهنگى و مبارزاتى خود بارها دستگیر و زندانى گردید. در طول اقامت 26 ساله معظم له در تهران (1317 تا 1343 شمسى) فعالیت ها و خدمات این عالم وارسته بسیار گسترده بود. مهم ترین فعالیت ها و خدمات وى بدین شرح است: 1. تأسیس اتحادیه دینى، 2. تأسیس مسجد نو شماره یک که بعدها به مسجد آیت الله فومنى معروف گردید، 3. تأسیس مسجد نو شماره دو که بعدها به مسجد لرزاده معروف گردید، 4. تأسیس دبستان ویژه دخترانه، 5. تأسیس دبستان ویژه پسرانه، 6. تأسیس کودکستان دینى، 7. تأسیس شرکت تعاونى[8]، 8. سخنرانى هاى و مبارزات.
1. تأسیس تشکّل مذهبى «اتحادیه دینى»
مرحوم فومنى حائرى بعد از اقامت در تهران و سقوط حکومت ظالمانه رضا خان، اقدامات فرهنگى را آغاز کرد و تا پایان عمر ادامه داد. سخنان ابتکارى و انقلابى و شورآفرین وى در اندک زمانى باعث جذب هزاران مشتاق مسلمان گردید. اشتیاق مردم مسلمان و نیروهاى خلاّق و فعال ضرورت تشکل بزرگى دینى را اقتضا مى کرد. فقیه فومنى براى ساماندهى جمعیت مشتاق به اهداف دین تشکل اتحادیه ى دینى را تأسیس کرد که در بخش هاى فرهنگى، مذهبى، اجتماعى و اقتصادى، سیاسى فعالیت گسترده اى داشت. افرادى فعال، خوش نام و کارآمد همانند شهید حاج اسماعیل طیب رضایى، مرحوم حاج احمد دیبایى، مرحوم حاج على اصغر فخار زاده، مرحوم حاج محمود صالحى و... در این مجموعه فعالیت و به صورت هیئت امنا عمل مى کردند. ساواک در گزارش هاى متعدد، بارها از این تشکّل دینى یاد و اعضاى اصلى آن را احضار و زندانى کرد. ساواک مى خواست این مجموعه را تعطیل یا فعالیت آن ها را کم اثر کند، ولى در این هدف موفق نبود. مهم ترین فعالیت اتحادیه دینى در آن زمان عبارت بود از: 1. تشکل محافل دینى به مناسبت هاى مختلف، مانند اعیاد و وفیات معصومین(علیهم السلام) در این ایام مسجد آیت الله فومنى مهم ترین پایگاه فکرى، فرهنگى شرق، جنوب و مرکز تهران بود.
2. تبلیغات گسترده براى مشارکت مردم در این مجالس با محوریت مسجد آیت الله فومنى. ساواک در گزارشات خود آورده است: طرفداران متعصب آیت الله شیخ جواد فومنى و هرگاه ایشان سخنرانى مى کند، فوق العاده در مسجد اجتماع مى کنند. اجتماع مردم تهران در این مسجد و حضور روحانیان سرشناس و انقلابى آن را به صورت مهم ترین پایگاه مذهبى در تهران درآورده بود.
3. تأمین نیاز مالى مساجد و مدارس تحت پوشش آیت الله فومنى.
4. دعوت از روحانیان، وعّاظ و سخنرانان پرشور و انقلابى براى سخنرانى در مسجد به جرأت مى توان ادعا کرد که کمتر سخنران انقلابى هست که در این مسجد سخنرانى نکرده است مانند شهید نواب صفوى.
5. حفاظت از اموال مساجد و مدارس دینى آیت الله فومنى، هوشیارى این جمعیّت به گونه اى بود که ساواک هیچ وقت و با هیچ ترفندى موفق نشد بلندگوى نصب شده در وسط خیابان را که صداى سخنرانان را تا شعاع بسیار دورى پخش مى کرد جمع یا سیم آن را قطع کند.
6. حفاظت از سخنرانان انقلابى، 7. عامل مهم اجرایى و بازوى توانمند آیت الله فومنى در اجراى دو فریضه امر به معروف و نهى از منکر به طورى که این جمعیت با دستور آیت الله فومنى براى برچیدن مظاهر فساد بسیار خوب عمل مى کرد، البته فعالیت این جمعیت دینى بعد از رحلت آیت الله فومنى کمتر شد. ردپاى فعالیت این تشکل دینى در برخى مناسبت هاى سیاسى مانند برگزارى مجلس فاتحه براى شهادت شهید بزرگوار سید محمدرضا سعیدىو... دیده مى شود. بعد از پیروزى انقلاب اسلامى هم اولویت این تشکل انجام کارهاى فرهنگى است.
8. تأسیس صندوق و شرکت تعاونى و جمع آورى اعانات مردمى.
2. مساجد (آثار جاودانه)
الف: تأسیس مسجد نو این مسجد در خیابان خراسان واقع شده است و در سابق به مسجد نو شماره اول شهرت داشت، زیرا بعدها مسجد دیگرى در خیابان لرزاده توسط آیت الله فومنى تأسیس گردید که به آن مسجد نو دوم مى گفتند. این مسجد نو که هم اکنون نیز به نام شهید آیت الله فومنى شهرت دارد، در سال 1320 شمسى به خاطر نیاز به مکان مناسبى که جوابگوى جمعیت زیاد حاضر در پاى منابر شورانگیز و انقلابى آیت الله فومنى باشد، تأسیس گردید. زمین آن را مرحوم فخار زاده تأمین کرد و با کمک اعضاى اتحادیه دینى ساختمان مسجد به مساحت 300 متر احداث گردید، البته بعد از رحلت آن بزرگوار و در اثر خیابان کشى مقدارى از ساختمان مسجد قدیمى تخریب و مجدداً با خریدارى منازل اطراف در سال 1371 شمسى به مساحت 1300 متر مربع تجدید بنا گردید. پایگاه اصلى فعالیت هاى تبلیغى آیت الله فومنى همین مسجد بود، به گونه اى که نیروهاى انقلابى و مذهبى براى استفاده از سخنان آن مرحوم خود را به این پایگاه عظیم مذهبى مى رساندند.
هم اکنون در کنار این مسجد مرکز قرآنى «مؤسسه مهد قرآن کریم» توسط فرزندان آن مرحوم احداث گردیده و به آموزش جامع قرآن با شیوه هاى نوین و جذاب علمى اختصاص دارد و با بیش از هفتاد هزار عضو در کلیه استان ها و شهرستان ها کانون و کلاس هاى تعلیم قرآنى ایجاد نموده است. امامت نماز جماعت مسجد از سال 1343 تا 1371 شمسى به عهده فرزند ارشد مرحوم فومنى یعنى حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ حسین فومنى حائرىبود و بعد از آن دو فرزند دیگر ایشان حجج الاسلام شیخ مرتضى و شیخ مصطفى فومنى حائرى در سه وعده صبح، ظهر و شب اقامه جماعت را برعهده دارند.
ب: احداث مسجد شماره دوم: آیت الله فومنى حائرى در سال 1338ش به دعوت اهالى خیابان لر زاده، مسجدى را در انتهاى آن خیابان با کمک مردم خیّر و مسلمان تأسیس کرد که در طبقه دوم دبستان پسرانه که مؤسس آن هم مرحوم فومنى بود احداث گردید، محلى مناسب براى تبلیغات اسلامى و تجمع مردم متدین و از طرفى مکان مناسبى براى سخنرانى دانش آموزان مدرسه بود. مجالس و محافل مذهبى و دینى در این مسجد مانند مسجد شماره اول مورد استقبال کم نظیر مشتاقان مذهبى قرار گرفت.
3. تأسیس دبستان دخترانه
یکى از ابتکارات جالب مرحوم فومنى در عصر دین ستیزى رژیم طاغوت تأسیس مدرسه دخترانه بود که با برنامه هاى کامل دینى تحت نظارت مستقیم آن بزرگوار اداره مى شد. این اقدام شجاعانه در سال 1326 شمسى سخت مورد اعتراض دولت وقت واقع شد و برخى عناصر مقدس نما هم به وى اعتراض نمودند، ولى تأسیس این مدرسه دخترانه که با برنامه دقیق مذهبى و حجاب کامل (با پوشیه) و آموزش قرآن و مفاتیح و سایر برنامه هاى دینى در کنار دروس متداول انجام مى شد، مورد استقبال گسترده متدینین به ویژه علما و بزرگان واقع شد. جوّ مسموم حاکم و انحرافات و بدآموزى هاى رایج باعث شده بود بسیارى از خانواده ها فرزندان دختر خود را از تحصیل محروم نمایند، زیرا جز این راهى نبود. مرحوم فومنى براى رهایى دختران مسلمان از چنگال برنامه هاى ضد دینى، در آموزش و پرورش نوباوگان دخالت مستقیم کرد و با تأسیس مدرسه دخترانه بارقه امید را در دل مردم مسلمان زنده کرد. حاج شیخ حسین فومنى حائرى درباره این مدرسه مى گوید:
«یکى از شروط ثبت نام دانش آموزان دختر در این مدرسه پوشش کامل اسلامى شامل چادر مشکى با روبند بود. این شرط مورد مخالفت وزارت فرهنگ وقت قرار گرفت و وزیر فرهنگ در ملاقاتى که با آیت الله فومنى داشتند تقاضا کردند از این حرکت جلوگیرى شود، اما آن مرحوم پاسخ دادند: اگر شما طى قانونى به مدارس اعلام کنید که دانش آموزان دختر با پوشش مناسب (لباس بلند، شلوار و روسرى) به مدارس بروند. من هم از این شرایط چشم پوشى مى کنم. نهایتاً پیشنهاد مرحوم فومنى مقبول رژیم واقع نشد و ایشان نیز به همان رویه و برنامه خود اقدام به پذیرش و ثبت نام دختران مى نمودند.»
مرحوم فومنى با استقامت به استحکام پایه هاى مدرسه دخترانه همّت گمارد و با همکارى همسر گرامى خود که مسؤولیت مدرسه را به دوش گرفته بود، توانست در طول فعالیت خود، هزاران دختر و مادر مسلمان و با فضیلت تحویل جامعه دهد.
او خود در نامه اى هدف از تأسیس مدرسه دخترانه را چنین بیان مى کند:
«.. در حدود ده سال است در تهران مشغول انجام وظیفه بوده و چنین تشخیص داده ام که اساس همه مفاسد فرهنگ است و هر جنایت و خرابکارى که در کار هست تماماً از آن جا است و شکى نیست که پست فرهنگ یک موقعیت مهمى است که مى توان بدان وسیله یک مملکت را به بدبختى انداخت و نیز ممکن است از این راه یک جامعه را به سعادت و نورانیت، سوق داد. با توجه به وضع فرهنگ در ممالک اسلامى، من همیشه دچار اضطراب عجیبى بودم و وقتم به ناراحتى مى گذشت. شما ببینید چگونه انسان راحت باشد و مشاهده کند، یک چنین شاهرگ و سنگر حیاتى مسلمانان در اختیار تام دشمن باشد و جامعه به قدرى سطحى و اغفال شده که به یک دعاى سحر که از رادیو پخش مى کنند! دلش آرام بگیرد و در صدد رفع بدبختى هاى خود نباشد... لذا ناچار تأسیس اتحادیه نموده، شروع به تهیه و سازمان مسجد و بالاخره پیشنمازى و منبر و سخنرانى ها و نشریه ها و همه این ها را مقدمه رسیدن به این هدف عالى دانسته و در مرتبه اول درصدد تأسیس دبستان براى دوشیزگان برآمدم.»[9]
حجت الاسلام حاج شیخ مرتضى فومنى حائرى درباره برنامه هاى این مدرسه چنین مى گوید:
«این مدرسه حدود 300 نفر دانش آموز دختر ـ از مقطع اول ابتدایى تا مقطع هشتم آن زمان ـ را تحت پوشش داشت، وجود مدرسه دخترانه با حجاب کامل در خیابان خراسان باعث شد مردم این خیابان را به دارالمؤمنین و محله آن را محله حجاب بنامند و در میان مردم این نام ها شهرت یافت. دختران اغلب علما و بزرگان در این مدرسه تحصیل مى کردند. شرایط ثبت نام دختران به این ترتیب بود: 1. حجاب پوشیه، 2. مدیران با حجاب کامل باشند، 3. تدریس کتب معمول تحصیلى، 4. تدریس قرآن، مفاتیح و شرعیات. در پایان گواهى نامه و پایان نامه تحصیلى آنان مهر و امضاء مرحوم آیت الله والد بود و خودش با دقت و حسّاسیت فراوان این مدرسه را تحت نظارت داشت و مرتب براى رفع مشکلات و نواقص جهت سرکشى به مدرسه مى آمد.»
4. تأسیس اولین کودکستان تربیت دینى
در سال 1327 شمسى مرحوم آیت الله فومنى متوجه شد عده اى در تهران، کودکستان تأسیس نموده اند، ولى مربیان و آموزگاران آنان مردان و زنان یهودى و نصرانى اند و کودکان مسلمان تحت سرپرستى و تربیت آنان قرار مى گیرند، لذا تصمیم گرفت کودکستانى تأسیس کنند. این تصمیم با همّت و همیارى اعضاى اتحادیه دینى با سرعت عملى شد و کودکستان مجهزى با شهریه ارزان و با یک دستگاه اتوبوس براى رفت و برگشت کودکان تأسیس گردید. که در کنار دبستان دخترانه قرار داشت و سال ها به فعالیت خود ادامه داد.
5. تأسیس دبستان نو ویژه پسران
آیت الله فومنى با کمک اعضاى اتحادیه دینى یک مدرسه پسرانه در انتهاى خیابان لرزاده تأسیس نمود که بیش از 300 نفر در آن تحصیل مى کردند. در این مدرسه برنامه هاى آموزش و پرورش تدریس مى شد و تعلیم فرزندان مسلمان تحت اشراف و زیر نظر دوستان مورد وثوق ایشان اداره مى شد.آیت الله فومنى هیچ گاه براى تأسیس این مدارس از وزارت فرهنگ مجوز نگرفت و کلیه نیازهاى مدارس را خود تأمین مى کرد. حتى گواهى تحصیلى را نیز خود صادر مى نمود. این که مدرسه اى تحت پوشش دولت قرار نداشت، براى مؤمنان افتخارشمرده مى شد و آن مرحوم نیز در سر در مدرسه با آویزان کردن تابلویى به این مسأله اشاره کرده بود. تا زمانى که فومنى در قید حیات بود وزارت فرهنگ نتوانست ایشان را مجبور به اخذ مجوز نماید یا برنامه ها و مدیریت خود را بر مدارس آن مرحوم تحمیل نماید، اما پس از فوت ایشان، با فشار بر اولیاى مدرسه به تدریج این مدارس را تحت نظارت وزارت فرهنگ درآورند، اما حضور آموزگاران و دست اندرکاران سابق مدارس که همگى از تربیت یافتگان مرحوم فومنى بودند، مانع نفوذ جو غیر اسلامى بر مدارس مزبور شد.
عبارت تابلو دبستان ملى نو ویژه پسران این بود «هل یستوى الذین یعلمون والذین لا یعلمون»[10] و عبارت تابلو سر در مدرسه دختران این جمله بود: «لا تقم فیه ابداً لمسجد اُسّس على التقوى»[11] و پرچمى که در اردوهاى تفریحى زیارتى دانش آموزان از آن استفاده مى شد، عبارت «انّ الدین عند الله الاسلام»[12] را داشت. این مدارس هم اکنون به نام شهید آیت الله فومنى حائرى مشغول فعالیت مى باشند.
6. تأسیس شرکت تعاونى به منظور تأمین نیازهاى مالى
آیت الله فومنى حائرى به منظور تأمین و نیازهاى مالى احداث و توسعه اماکنى از قبیل مسجد، مدارس ویژه پسرانه و دخترانه، کودکستان، برپایى مجالس جشن، سوگوارى و سایر مناسبت هاى دینى، دعوت از وعاظ و سخنرانان دینى، چاپ نشریه ها و کتب سودمند و تعلیم و تربیت دینى اطفال و... طى یک طرح ابتکارى و جالب در سال 1329 شمسى اقدام به تأسیس شرکت تعاونى «روزى دهشاهى» نمود که این طرح مورد استقبال مردم متدین مسلمان خیابان خراسان و خیاباهاى اطراف قرار گرفت. به دنبال تأسیس این شرکت که با تبلیغ گسترده در سایر محلات تهران همراه بود، جلسه اى با حضور مؤمنان و اعضاى اتحادیه دینى در حضور ایشان ترتیب یافت و مقرر شد هر یک از اعضا و علاقمندان به امور خیریه روزى دهشاهى (نیم ریال وجه رایج آن زمان) به صندوقى که در منزل و یا درب مغازه خود براى این منظور نصب کرده اند، بیندازند و سر هر ماه مأمورى که انتخاب شده بود، صندوق ها را باز کند و قبض بدهد.
انعکاس و انتشار این طرح جالب در سطح منطقه و استقبال مردم از آن و افزایش توان مالى دست اندرکاران (اعضاى اتحادیه دینى) که موجب گسترش فعالیت هاى دینى و سیاسى آیت الله فومنى شده بود، مورد توجه ساواک قرار گرفت، مبالغ جمع آورى شده نیز توسط اعضاى اتحادیه دینى و تحت نظارت آیت الله فومنى براى تکمیل و گسترش مسجد نو و مدارس و سایر امورات مذهبى مصرف مى گردید و از همین مبالغ مدرسه پسرانه نیز تأسیس شد. در حقیقت تأسیس شرکت تعاونى در گسترش فعالیتهاى فرهنگى، اجتماعى و تشکیل بنیادهاى اسلامى آیت الله فومنى نقش مؤثرى داشت و او را به صورت عملى وارد کارزار مبارزه با رژیم پهلوى کرد.[13]