توصیه هاى اخلاقى
میرزا محمد که از انفاس قدسى عالمانى چون ملاّ حسینقلى همدانى بهره مند گشته بود، در عمل به مواعظ آنان همّت بلندى داشت. خود نیز همواره به بیان نکات اخلاقى آموزنده مى پرداخت. در اینجا به برخى از آنها اشاره مى کنیم.
ایشان در اجازه روایتى که براى آیت الله مرعشى نجفى و فرزندشان حجت الاسلام سید محمود مرعشى صادر کرده است، مى نویسد:
«به توصیه هاى سودمندى که برخى مشایخ به آن نکات سفارش اند، اشاره مى کنم که برخى از آن موارد به شرح زیر است:
1 - تقوا و مراقبت خداى عزّ وجلّ در پنهان و آشکار.
2 - اعراض از دنیا و زخارف آن و اجتناب از ریاست، که حدیثى شریف در این باره مى فرماید: «ملعون ملعون ملعون من حدث نفسه بالریاسة»،[16]پس در صورتى که تعلق به چنین امرى یا احتمال چنین لعنى شدید را در بر داشته باشد، دلیلى نمى ماند که انسان بى دلیل متصدى آن شود. البته شکّى نیست این حدیث شریف در مورد کسى است که در این امر خطیر، دنیا و خوشیهاى آن را قصد کرده باشد.
3 - دورى از مصاحبت کسانى که مراقبت از نفس ندارند که در این باره از امام معصوم(علیه السلام)روایت شده که فرمود: «جالسوا من یذکرکم الله رؤیته و یرغّبکم فى الآخرة عمله و یزیدکم فى عملکم منطقه».[17] و مولى حسینقلى همدانى در این باره مى فرماید: معاشرت براى طلبه سمّى کشنده است. و در قسمت دیگرى از سخنانش فرمودند: اگر به مجلس درسى حاضر مى شوید، حتما نزدیک به زمان شروع بحث حاضر شوید زیرا اگر زودتر در مکان بحث حاضر شوید ممکن است به شنیدن غیبت مبتلا گردید و نتوانید از آن نهى به عمل آورید یا اینکه ممکن است از طرف شما در این وظیفه کوتاهى صورت گیرد.
4 - قرار دادن اوقات مناسبى براى عبادت، و نباید سخن بعضى که مى گویند: «در هنگام کار، بهتر است به انجام اقلّ واجبات اکتفا شود»، مانع این عمل خیر گردد، زیرا این سخن در مورد اکثر کارمندان از بزرگترین حیله هاى شیطان است. چرا که یقین، فقط با مداومت بر عبادات حاصل مى شود و علامه ]مجلسى[ اعلى الله مقامه، در بعضى از کتب کلامیه اش به این نکته تصریح مى نماید.
5 - محافظت بر نماز اول وقت، که روایت شده است: عزرائیل(علیه السلام) به کسى که نماز اوّل وقتش را محافظت نموده باشد در هنگام مرگ، کلمه اخلاص را تلقین مى نماید.
6 - تلاوت قرآن کریم با خشوع و خضوع و آرامش و تأمّل، تا اینکه انسان هم پیمان با قرآن بوده و در هنگامى که به ملائکه نکیر و منکر جواب مى دهد قرآن کتابم است، این سخن از سر صدق باشد.
7 - تکرار در تلاوت آیاتى که در آنها بشارت یا انذار و یا عقاب و ثواب و یا بهشت و جهنم ذکر شده است، به تناسب وسعت در وقت، که استاد بزرگوار ما مولى حسینقلى همدانى دراین باره مى فرماید: «اگر وقتت به حدّى وسیع است که مى توانى هر آیه را صد مرتبه بلکه دویست مرتبه تکرار کنى تکرار کن، که در این صورت آن آیه شریفه در قلبت جاى مى گیرد و آنرا آنگونه در قلبت مى یابى که گویا بر قلبت نازل شده است.
8 - مداومت در خواندن دعاهایى که سینه به سینه از طرف ائمّه معصومین(علیهم السلام) روایت شده است خصوصاً صحیفه سجادیه زبور آل محمد(علیهم السلام) و خصوصا دعاى مکارم الاخلاق آن که همه مکارم اخلاق را در بر دارد و همچنین دعاى نوبه.
9 - ممارست و تداوم در مطالعه روایات رسول گرامى اسلام و ائمه طاهرین(علیهم السلام) که تمام هدایت در تمسّک به آثار آنان و کسب فیض از نور وجودشان مى باشد و من خود به بیش از ششصد اجازه از اجازاتى که جدم در اجازات بحار ذکر نموده و از سایر اجازاتى که علماء در کتب اجازاتشان آورده اند، دست یافتم که در همه آنها یا عمده آنها شیوخ اجازه به مجازون ]اجازه یافتگان[ همین سفارش را نموده اند.
10 - عدم اکتفا در هر باب از ابواب فقه با مراجعه آن روایاتى که به آن باب تعلّق دارد، که من به مقدارى از احکام طهارت در اخبارى که در ابواب دیات آمده بود، دست یافتم.
11 - قرار دادن وقتى براى محاسبه نفس که روایاتى بر این امر، تأکید فراوان دارد، مانند این روایت که امام(علیه السلام) مى فرماید: «حاسبوا قبل ان تحاسبوا».[18] و همچنین این روایت: «حاسب نفسک حسبة الشریک شریکه»[19] و استاد مولى حسینقلى همدانى ما را به آن سفارش مى کند و مى فرماید: «شبها هنگام خواب، محاسبه نفس داشته باشید.» و اولیاء خدا در محاسبه نفس مواظبتهاى شدیدى داشته اند. در این باره عالم جلیل القدر سید محمد کاظمى از سید حیدر که از شاگردان بارز آیت الله میرزا محمد حسن شیرازى و از اصحاب شیخ جعفر کاشف الغطاء مى باشد خاطره اى درباره محاسبه شیخ جعفر کاشف الغطاء نقل مى کند: «در یکى از سفرهایش که همراهش بودیم، شب تاریکى را مى گذراندیم، او را دیدیم که به کنارى رفت و به روى زمین دراز کشید، او که خود را مانند مرده اى در گور قرار داده بود شروع به محاسبه نفسش نمود، وى خودش را خطاب قرار داده و مى گفت: یا جعیفر! یا جعیفر! و همه کارهایى که در طول روز از او سر زده بود و همچنین حقوقى که به ذمّه اش آمده بود و طریقه وصول آنها را یکى یکى مى شمرد تا اینکه محاسبه به پایان رسید...».
12 - نماز شب به مقدار وسع و توان، که در وصایاى رسول خدا(صلى الله علیه وآله) به امیر مؤمنان(علیه السلام)آمده است که آن حضرت(صلى الله علیه وآله) فرمودند: «علیک بصلاة اللیل» و این جمله را سه مرتبه تکرار نمودند.[20]
13 - زیاد به یاد مرگ بودن و زیاد به زیارت قبور رفتن و عبرت گرفتن از آن ها، که در روایت آمده است: «انّ اکیس المؤمنین اکثرهم ذکراً للموت.»[21]
14 - طولانى نمودن سجده در ساعات شبانه روز، که انجام این کار توسط ائمه طاهرین(علیهم السلام)خود عامل مهمّى در ترغیب انسان به آن مى باشد.»[22]