سید مهدی حسینی شیرازی
(1304 -1380قمری)
عنوان مقاله: فقیه زاهد
نویسنده: احسان فتاحی اردکانی
آیت الله میرزا مهدی حسینی شیرازی[1] از مشاهیر فقهای جهان تشیع، در سال 1304 قمری در کربلا به دنیا آمد.
خاندان
خاندان شیرازی، یکی از خاندان های معروف در عراق و ایران است که مردان بزرگی از آن برخاسته اند.
میرزای شیرازی بزرگ، مهم ترین شخصیت از این خاندان است که فتوای تحریم تنباکوی او در دربار ایران نیز نفوذ کرد.
فرزند میرزای شیرازی میرزا علی آقا شیرازی از مدرسان و مراجع عراق و مورد قبول همه ی طبقات عراقی بود.
مرحوم آقای سید عبدالهادی شیرازی از دیگر افراد این خاندان است که مرجعیت او بعد از رحلت حاج آقا حسین قمی، بسیار بالا گرفت.
جدّ میرزا مهدی آقا بزرگ شیرازی، برادر میرزای شیرازی بزرگ، صاحب حکم تحریم تنباکو بود.
پدرش میرزا حبیب الله بن سید آقابزرگ شیرازی، مردی متدین بود و فرزندانی متدین و قناعت پیشه داشت.
یکی از فرزندان میرزا حبیب الله به نام میرزا عبدالله در توسل آن چنان شهره بود که مردم او را «توسلی» می خواندند. میرزا مهدی نیز مرد دعا بود.
یکی از دختران میرزا حبیب الله همسر آیت الله العظمی سید عبدالهادی شیرازی (1382 قمری) بود. او، زن با قناعتی بود. گویند آن چنان ساده زیست بود که در شب عروسی فقط با یک لباس و یک فرش به خانه ی شوهر رفت[2].
دختر دیگر او، همسر شیخ محمدرضا شیرازی فرزند میرزا محمدتقی شیرازی، رهبر انقلاب عراق بود.
گفتنی است میرزا حبیب الله از طرف همسر با خانواده ی میرزا محمدتقی شیرازی ارتباط داشته است و میرزا محمدتقی شیرازی، دایی میرزا مهدی محسوب می شود.
میرزا مهدی در چنین خانواده ای متدین و با این سوابق تاریخی رشد و پرورش یافت.
او در کودکی پدر خود را از دست داد و تحت سرپرستی مادر و برادر بزرگ خود میرزا عبدالله توسلی قرار گرفت[3].
تحصیلات
مقدمات علوم از صرف و نحو و منطق و فقه و اصول و حساب را در کربلا نزد اساتید آن دیار آموخت. آن گاه برای ادامه ی تحصیلات به سامرا رفت.
حوزه ی علمیه ی سامرا، حوزه ی نوپایی بود که به دست مرجع تقلید بزرگ شیعه، میرزای شیرازی (صاحب حکم تحریم تنباکو) تأسیس شده بود. میرزای شیرازی این حوزه را در سال 1291 قمری تأسیس کرد. با آمدن او به سامرا، جمعی از علما و شاگردان نیز به سامرا مهاجرت کردند و حوزه ی پر رونقی را تشکیل دادند.
بعد از رحلت میرزای شیرازی در شعبان سال 1312 قمری شاگردان میرزای شیرازی و از جمله حاج شیخ محمدتقی شیرازی، این حوزه را هم چنان پر رونق نگه داشتند. از اساتید میرزا مهدی در حوزه ی سامرا، برادرش میرزا عبدالله حسینی شیرازی معروف به توسلی (1353 قمری) بود.
او در حوزه ی سامرا، چند سالی نزد اساتید آن جا به کسب علم مشغول شد و بعد از چندی به اشاره ی استادش میرزا محمدتقی شیرازی به کاظمین رفت. بعد از آن به کربلا بازگشت و بعد از چندی برای ادامه ی تحصیل به نجف رفت.
دوران اقامت او در کاظمین به سختی گذشت. او در این زمینه می نویسد:
«من شش ماه در کاظمین ماندم و در این مدت به غیر از خرمای زاهدی و خیار چَمبر، غذای دیگری نداشتم. قحطی و تنگی معیشت چنان بر ما چیره شده بود که ما روزانه توان به دست آوردن بیش از یک قرص نان نداشتیم و آن را نیز برای مادر بیمار که نیاز شدید به مراقبت ویژه داشت کنار می گذاشتیم»[4].
بعد از رحلت میرزا محمدتقی شیرازی، حوزه ی علمیه ی کربلا رونق خود را از دست داده بود. حاج آقا حسین قمی که بعد از واقعه ی گوهرشاد در سال 1354قمری به عراق تبعید شده بود، در کربلا سکونت گزید. او برای رونق این حوزه تصمیم گرفت جمعی از فضلای حوزه ی نجف را به این حوزه دعوت کند. بدین منظور از حضرات آیات سید محمدهادی میلانی و سید ابوالقاسم خویی، میرزا مهدی شیرازی دعوت کرد برای احیای این حوزه ی کهن سال به کربلا تشریف آورند.
میرزا مهدی بعد از اقامت بیست ساله در نجف در سال 1356 قمری (یا 1316 شمسی) به کربلا رهسپار شد.
اساتید
اساتید میرزا مهدی در دوران تحصیل بدین شرح است:
1 ـ میرزا علی آقا شیرازی فرزند میرزای شیرازی
او از شاگردان میرزای شیرازی بود که بعد از ارتحال پدرش به مشهد رفت و بعد از گذشت یک سال به سامرا بازگشت و ملازم درس میرزا محمدتقی شیرازی شد. در سال 1333 قمری به کاظمین رفت و بعد از آن به نجف رفت. بعد از رحلت میرزا محمدتقی شیرازی بسیاری از مقلدان میرزا به او رجوع کردند.
استفاده ی میرزا مهدی از او در سامرا و کاظمین بوده است.
2 ـ میرزا محمدتقی شیرازی معروف به میرزای شیرازی کوچک
او رهبر انقلاب عراق و جانشین میرزای شیرازی بزرگ بود. تحصیلات خود را در کربلا نزد محمدحسین فاضل اردکانی تکمیل کرد. بعد از آن در درس میرزای شیرازی شرکت کرد و ملازم او در سامرا بود.
بعد از رحلت میرزای شیرازی ریاست حوزه ی سامرا به او رسید و در امر تقلید نیز بسیاری از مقلدان میرزا به او رجوع کردند. او در سال 1335 قمری با حمله ی انگلیس به سامرا، به کربلا هجرت کرد و از آن جا انقلاب عراق را رهبری کرد. سرانجام او در سال 1338 قمری از دار دنیا رفت.
3 ـ حاج آقا رضا همدانی
او از شاگردان میرزای شیرازی بود که با هجرت میرزا به سامرا در نجف حوزه ی درسی تشکیل داد و به تدریس مشغول شد. کتاب مصباح الفقیه و حاشیه بر رسائل و مکاسب و تقریرات دروس میرزای شیرازی از آثار او است.
میرزا مهدی در نجف از این استاد استفاده برد.
4 ـ سید محمد کاظم یزدی صاحب کتاب العروة الوثقی (1337 قمری)
سید یزدی از مراجع تقلید در نجف و صاحب کتاب معروف العروة الوثقی بود. در کتب تراجم، نام سید محمدکاظم یزدی در شمار اساتید او شمرده شده است[5]. با این احتساب میرزا مهدی پیش از رحلت سید محمدکاظم یزدی و حدود سال 1336 قمری به نجف رفت و از دروس او استفاده کرد.
5 ـ شیخ محمدحسین نایینی (1355 قمری)
او از اساتید بزرگ در نجف بود و در نهضت مشروطه ی ایران به حمایت از آن پرداخت و کتاب تنبیه الامة را نوشت. میرزا مهدی در نجف از دروس او استفاده برد.
6 ـ حاج آقا حسین قمی (1365 قمری)
حاج آقا حسین قمی از مراجع تقلید بود که در سال 1321 قمری به سامرا رفت و در دروس میرزا محمدتقی شیرازی شرکت کرد. بعد از آن به مشهد رفت و بعد از واقعه ی گوهرشاد به عراق تبعید شد و در کربلا به تدریس مشغول شد. حاج آقا حسین قمی در کربلا بحثی را به نام کمپانی شروع کرد که در این جلسات میرزا مهدی شیرازی، شیخ محمدرضا اصفهانی، سید محمدهادی میلانی، سید زین العابدین کاشانی، شیخ یوسف خراسانی شرکت داشتند.
7 ـ آقا ضیاء الدین عراقی (1361 قمری)
آقا ضیاء الدین عراقی، اصولی بزرگ نجف در عصر خود بود. استفاده ی شیرازی از دروس وی در نجف بوده است.
8 ـ سید میرزا عبدالله حسینی توسلی (1353 قمری)
او برادر میرزا مهدی بود.
9 ـ سید حسین هندی
او استاد تجوید میرزا مهدی در سامرا بوده است.
اجازه ی روایت
او از چند تن از بزرگان اجازه ی روایت داشت. از کسانی که به او اجازه ی روایت داده اند، عبارت اند از:
1 ـ آیت الله سید حسین قمی
2 ـ حاج آقا بزرگ تهرانی
3 ـ حاج شیخ عباس قمی( صاحب کتاب مفاتیح الجنان)
4 ـ میرزا محمد تهرانی[6]( صاحب مستدرک بحار)
زهد
میرزا مهدی معتقد بود، علم جز با زهد حاصل نمی شود. از این رو در عمل به زهد اسلامی خود را در سختی می انداخت. او به غذا و نوع آن توجهی نمی کرد و هر آن چه برای او می آوردند، بدون این که توجهی به پخت و کیفیت آن بکند، آن را تناول می کرد. گاه گرسنگی بر او فشار می آورد، اما از این که برای خود غذایی درخواست کند، خودداری می کرد[7].
حفظ و تلاوت قرآن
او در جوانی در کنار تحصیلات به حفظ قرآن مشغول شد و توانست حافظ قرآن شود. از عادات او این بود که در هر صبح یک جزء تلاوت قرآن می کرد.
ازدواج
میرزا مهدی شیرازی برای عمل به این سنت نبوی، همسری را برای خود انتخاب کرد و او، کسی جز دختر استادش میرزا علی آقا شیرازی فرزند میرزای شیرازی بزرگ نبود.
تدریس
او همگام با تحصیل، به تدریس کتبی که پیش از آن خوانده بود، پرداخت. از کتبی که در ابتدا به تدریس آن پرداخت، کتاب مغنی و مطوّل بود. او در تدریس این دو کتاب، بسیار ماهر بود. به قدری این دو کتاب را تدریس کرده بود که در تدریس بسیاری از عبارات آن را از حفظ می خواند.[8]
ریاست علمی کربلا
بعد از رحلت مرجع عظیم الشأن سید ابوالحسن اصفهانی، مرجعیت به حاج آقا حسین قمی رسید. از این رو حاج آقا حسین قمی به نجف هجرت کرد و در آن جا مقیم شد. بعد از هجرت حاج آقا حسین قمی در سال 1365 قمری میرزا مهدی شیرازی حوزه ی درس مستقلی تشکیل داد و کم کم مرجعیت دینی و علمی او در کربلا بالا گرفت و ریاست علمی کربلا به او رسید.[9]
او در این حوزه به تدریس خارج فقه و اصول می پرداخت.
آثار
شیرازی در کنار تدریس به تألیف نیز پرداخت و آثاری از خود به یادگار گذاشت. آثاری که از او به یادگار مانده است، عبارت است از:
1ـ ذخیرة العباد در فقه فارسی
2 ـ ذخیرة الصلحاء
3 ـ الوجیزة
4 ـ بدایۀ الاحکام
5 ـ تعلیقه بر العروة الوثقی
6 ـ تعلیقه بر وسیلة النجاة
7 ـ تعلیقه بر رساله ی حاج آقا حسین قمی
8 ـ تعلیقه بر رساله ی اصطهباناتی
تمام آثاری که تاکنون ذکر شد، به چاپ رسیده است.
9 ـ شرح بر العروة الوثقی، ناتمام است.
10 ـ رساله هایی در مباحث اصول
11 ـ رسالة فی التجوید
12 ـ رسالة حول کتاب فقه الرضا، علیه السلام
13 ـ کشکول فی مختلف العلوم
14 ـ الدعوات المجربات
15 ـ هدیة المستمعین فی أقسام الصلوات المندوبة
16 ـ رسالة فی الجفر
17 ـ اجوبة المسائل الاستدلالیة
این آثار همگی مخطوط است و هنوز به چاپ نرسیده است.
شعر
میرزا مهدی قریحه ی شعری هم داشت و اشعاری می سرود. از او اشعاری در مدح اهل بیت،علیهم السلام، باقی مانده است. از اشعار او قصیده ی بائیه در 192 بیت است که درباره ی امام زمان سروده است. قصیده ی دیگری در وصف فاطمه زهرا در 26 بیت سروده است. او به فارسی و عربی شعر می سرود. این سه بیت عربی از اشعار او است:
درّة اشرقت بابهی سناها لمع الکون من سنا
نور قدس یا لها لمعة اضائت فابدت
فتلالا الوری فیا بشراها بسنا ناره اضاء طواها
لمعات اهدی الانام هداها[10]
امامت جماعت
میرزا مهدی علاوه بر تدریس و فعالیت های دیگر، امامت صحن روضه ی حسینی را بر عهده داشت. به علت زهد و ورعی که داشت، جمع زیادی از مردم به او اقتدا می کردند. امامت او در صحن برای نماز مغرب و عشاء بود. این جماعت نزدیک باب زینبیه برگزار می شد[11].
ویژگی ها
ایشان بسیار کم می خوابید و فرزندانش را به کم خوابی و مطالعه و عبادت تشویق می کرد و آنان را به فکر نکردن در امور دنیوی تشویق می کرد. یکی از فرزندان، روزی به ایشان عرض می کند: چرا نمی خوابی؟ او در جواب می گوید: به زودی در قبر، خواب طولانی می کنم. من خوابم را برای قبر به تأخیر انداخته ام[12].
او در زمان خود، به تقوا و حسن خلق و خوش رویی مشهور بود.
نورالدین شاهرودی در کتاب خود اسرة المجدد الشیرازی می نویسد:
«مردی مؤدب به آداب کامل بود با گفتاری نیک و لطیف و رفتاری حکیمانه که در خور یک عالم دینی است. چهره اش نورانی و همیشه می درخشید و شکوه وقار در رفتارش موج می زد. ساده زیستی و قناعت از خلقیات دائمی او بود. تا پایان عمر مانند طلبه ای ساده زندگی کرد. این، در حالی بود که اموال و وجوه شرعی، مانند سیل همیشه به سوی خانه اش سرازیر و جاری بود. دعوت هر کسی را می پذیرفت و حتی اگر فقیری او را به خانه ی خود فرا می خواند، نزد او می رفت. در تشییع جنازه ی مؤمنان شرکت می کرد و همیشه به دیدار تازه واردین شهر می رفت. اگر کسی از او سؤالی داشت، در میان سرما و گرمای خشک عراق، گاه تا یک ساعت همان جا و سرپا می ایستاد و جواب سؤال کننده را می داد، حتی اگر کودک باشد. خواب و خوراک را تنها به عنوان نیاز طبیعی می شناخت و اهمیتی به این گونه امور نمی داد. هیچ کس به یاد نمی آورد که او از غذا و یا از نوع پخت آن ایرادی گرفته باشد. حتی المقدور لباسش را خودش می دوخت و جوراب هایش را با دستان خود وصله می زد. زحمت شستن لباس هایش را به هیچ کس نمی داد و همیشه اتاقش را خود جارو می کرد و گاهی نیز غذا می پخت. هر گاه یکی از فرزندان یا همسرش بیمار می شدند، خود از آنان پرستاری می کرد و داروهایشان را به آنان می داد و اگر کودکی از خوردن دارو طفره می رفت، با وعده های شیرین و تشویق، او را به خوردن دارو ترغیب و راضی می کرد.
به قول و وعده ی خود بسیار پای بند بود و حتی اگر از شخصی عادی و معمولی نامه ای کم اهمیت به وی می رسید، آن را بی پاسخ رها نمی کرد. در حد توانش به مردم نیازمند قرض می داد و نیاز نیازمندان را شخصاً بر طرف می کرد. اگر کسی در حق او ظلم و بدی روا می داشت یا او را می بخشید و از گناهش می گذشت و یا با احسان و خوبی خجلش می کرد. گاهی نیاز شدید یا زیاده خواهی، بعضی را وا می داشت که نامه هایی پر از دشنام و فحش و ناسزا برایش بنویسند، اما او که به راستی پرهیزکار و تربیت شده در مکتب اهل بیت پیامبر اکرم، علیهم السلام، بود، به رفع نیازهایشان می پرداخت و با نامه هایی مؤدبانه و صمیمانه، پاسخ شان را می داد.».[13]
مبارزات سیاسی
میرزا مهدی از اوضاع و شرایط سیاسی زمان خود غافل نبود و همواره رویدادها و مسائل جامعه را رصد می کرد.
الف) دفاع از کیان اسلامی
در جنگ جهانی اول کشورهای استعمارگر غربی به منظور رسیدن به اهداف خود تصمیم گرفتند دولت عثمانی را تجزیه کنند. با توجه به این که عراق در قلمرو این دولت بود، انگلیس ها از بصره به آن حمله کردند و با پخش شایعات و جنگ روانی خواستند به اشغال عراق سرعت دهند. بدین منظور اقدام به اختلاف افکنی میان شیعه و سنی پرداختند و در میان مردم این چنین شایع کردند که انگلیس برای نجات شیعیان از دست سنّیان به عراق حمله کرده است. بعضی از مردم نیز فریب این دروغ را خورده و ورد زبان شان این بود که دولت عثمانی با ما بد رفتاری می کند و ما باید از این موقعیت استفاده کرده و از دولت عثمانی جدا شویم.
تلاش تفرقه افکنانه ی دشمن با آگاهی هایی که علما به مردم دادند، به نتیجه نرسید و علما برای نجات عراق از اشغال انگلیس، فرمان جهاد دادند. هر چند مردم در دفاع از عراق تلاش فراوانی از خود نشان دادند، اما دولت انگلیس به علت تجربه ی فراوان و داشتن سلاح های سنگین و پیشرفته، توانست بغداد را در سال 1334 قمری اشغال کند. دولت انگلیس بعد از اشغال عراق برای این که جای پایی در میان مردم پیدا کند، برای فریب، بحث تشکیل حکومت عربی به سرپرستی انگلیس را مطرح کرد. رهبران قیام های مردمی برای پاسخ به این پیشنهاد با مراجع تقلید مسئله را استفتا کردند. علما، پذیرش حکومت غیر مسلمان بر مسلمان را جایز ندانستند. مرجعیت عراق در آن زمان با میرزا محمدتقی شیرازی معروف به میرزای کوچک بود. او برای مبارزه با انگلیس از سامرا به کربلا رفت و از آن جا رهبری نهضت را بر عهده گرفت. این با اقدامات خود توانست انقلابی در عراق به وجود آورد که در تاریخ به «ثورة العشرین» (ـ این انقلاب در سال 1920 م رخ داد) ـ مشهور است.
میرزا محمدتقی شیرازی بدین منظور جمعی از بزرگان را برای مشورت در امور در کنار خود جمع کرد که از جمله ی این افراد، شیخ مهدی خالصی، سید ابوالقاسم کاشانی، هبة الدین شهرستانی، میرزا مهدی شیرازی، سید ابوالحسن اصفهانی، میرزا احمد کفایی بودند[14].
میرزا مهدی شیرازی در آن زمان در کربلا یار و مددکار میرزا شیرازی بود و در بسیج کردن عشایر عراق ضدّ انگلیس سهم بسزایی داشت. هر چند تلاش میرزای شیرازی کوچک باعث شد تا در کربلا حکومتی مستقل تشکیل شود، اما با وفات ناگهانی میرزا، انگلیس کربلا را تصرف کرد و پایه های این حکومت را قلع و قمع کرد.
ب) مبارزه با کمونیسم
در زمان حکومت عبدالکریم قاسم که کمونیسم ها در عراق بیداد می کردند و بسیاری از مردم در خطر افتادن در دام کمونیست بودند، میرزا مهدی برای مبارزه با این جریان از پا ننشست و با اقدام ضدّ آن از هر راه ممکن، کوتاهی نمی کرد. از کارهایی که او در این زمینه انجام داد، این بود که علما را برای مبارزه با این جریان بسیج می کرد و همگان را به اتخاذ موضعی قوی و هماهنگ دعوت می کرد. نتیجه ی تلاش وی سرانجام در فتوای تاریخی آیت الله حکیم تبلور یافت. آیت الله سید محسن حکیم در این جریان کمونیسم را کفر و الحاد معرفی کرد و با بیان تاریخی خود تاثیر بسزائی در خنثی کردن تبلیغات آنان داشت. حرکت حکیمانه ی او، به درستی، یادآور حرکت میرزای شیرازی در تحریم تنباکو بود.
میرزا مهدی شیرازی نیز در طی حکمی عبادات علاقه مندان و پیروان کمونیسم را باطل دانست. او در این حکم خاطر نشان کرد، صحت اعمال، متوقف بر ایمان است و پذیرش اصول کمونیسم، به معنای ایمان نداشتن به اصول اسلامی است؛ زیرا، اصول کمونیسم با اصول اسلام در تضاد است. فتوای او در این زمینه به این شرح است:
بسم الله الرحمن الرحیم. اذا کان المعتنق لعلم المبادی الشیوعیة المصادمة للدین الاسلامی ثم یصلی و یصوم فان أعماله و عباداته لا تنفعه اذ شرط صحة الاعمال الایمان، و هو مفقود فیه، و ان لم یکن یعلم بل یظنّ عدم المنافاة کما هو شأن کثیر من المخدوعین فاعتناقه حرام و علیه ان یترک ذلک المبدأ و لا یساعده فانه مساعدة لما یصادم الاسلام فی اصوله و فروعه لکن قبول اعماله و عباداته بید الله تعالی انتهی؛[15]
هرگاه کسی به کمونیسم که مبانی آن با دین اسلام ناسازگار است، گردن نهد و در عین حال نماز بخواند و روزه بگیرد، اعمال و عباداتش فایده ای ندارد، زیرا؛ شرط صحیح بودن اعمال، ایمان است که در این شخص وجود ندارد، هرچند آن شخص خود آن را نداند یا گمان کند که اسلام و کمونیسم باهم ناسازگار نیست. حال بیش تر فریب خوردگان، همین است. بنابراین گردن نهادن به آن حرام است و بر او است که آن را ترک کند و نیز کمونیسم را یاری نکند؛ زیرا، کمک به آن، در حقیقت یاری کردن آن چیزی است که با اسلام در اصول و فروع ناسازگار است، ولی قبول اعمال و عبادتش به دست خدا است.».
ج) تبعید
پس از تبعید خفت بار رضاخان در شهریور 1320 شمسی حاج آقا حسین قمی برای زیارت امام رضا، علیه السلام، و اصلاح وضعی که پهلوی اول پیش آورده بود، به مشهد سفر کرد. او در این سفر طی تلگرافی خواسته های خود را به دولت ابلاغ کرد. خواسته های او در این تلگراف بدین شرح بود: لغو کشف حجاب؛ کاهش فشار اقتصادی از دوش طبقه ی ضعیف؛ انحلال مدارس مختلط؛ تلاش برای تعمیر قبور ائمه ی بقیع؛ برپایی نماز جماعت و تعلیم قرآن؛ آزادی حوزه های علمیه.
دولت ابتدا از بر آوردن خواسته های وی سرباز زد و حاج آقا حسین قمی با دیدن این حالت، دولت را تهدید به اعلام جهاد کرد. گروه های مختلف مردمی از این امر حمایت کردند.
علمای ایران از جمله آیت الله بروجردی نیز به حمایت از حاج آقا حسین قمی برخاستند. آیت الله بروجردی دولت را تهدید کرد در صورتی که به خواسته های حاج آقا حسین ترتیب اثر ندهد، عشایر لرستان را ضد حکومت تحریک می کند.
دولت سهیلی که چاره ای جز تسلیم در برابر حاج آقاحسین قمی را نداشت، در بیانی رسمی، اعلام کرد خواسته های ایشان بر آورده می شود. حاج آقا حسین که دید خواسته های او تأمین می شود، به کربلا باز گشت. در این سفر جمعی از علما برای حمایت و یاری حاج آقاحسین قمی او را همراهی کردند. میرزا مهدی شیرازی هم از ملازمین و در امور یار و مددکار بود[16].
فرزندان
از ایشان چهار فرزند پسر و چهار فرزند دختر به جا مانده است. پسران ایشان همگی در سلک لباس روحانیت بوده و هستند. دامادهای ایشان نیز همگی روحانی بودند. گفتنی است آقا میرزا مهدی سالیان زیادی بود که فرزند پسری نداشت، از این رو نامه ای خدمت امام زمان می نویسد و در آن، درخواست فرزند پسر می کند.
پسران ایشان عبارت اند از:
1 ـ آیت الله العظمی سید محمد شیرازی (متوفای 1380 شمسی)
او از شاگردان پدرش و آیت الله سید محمدهادی میلانی بود. بعد از وفات پدرش ریاست حوزه ی علمیه ی کربلا را به دست گرفت. با روی کار آمدن حزب بعث در عراق، او به مبارزه با این رژیم کافر پرداخت و بعد از آن که حکم اعدام غیابی برای او صادر شد، به کویت رفت. حدود ده سال در کویت به فعالیت های علمی و دینی پرداخت. با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران او به ایران آمد و در حوزه ی علمیه ی قم ساکن شد و به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت. سرانجام این عالم بزرگ در سال 1380 شمسی در قم درگذشت و پیکر پاکش را در حرم فاطمه معصومه، سلام الله علیها، در قم به خاک سپردند. او کتاب های زیادی نوشته است. مهم ترین اثر او، موسوعة الفقه است، در صد و شصت جلد است.
2 ـ شهید آیت الله سید حسن شیرازی (شهید در سال 1400 قمری)
او در سال 1354 قمری در نجف به دنیا آمد. تحصیلات خود را در کربلا به پایان برد و با روی کار آمدن حزب بعث به مبارزه با این رژیم پرداخت. بعد از آن به سوریه رفت و در آن جا حوزه ی علمیه ی زینبیه را بنیان نهاد. او در بیروت در سال 1400 قمری. به دست عوامل حزب بعث به شهادت رسید. کلمة الامام الحسن، اله الکون، الاقتصاد، الوعی الاسلامی، بطل الاسلام الخالد، الشعائر الحسینیة از آثار او است.
3 ـ آیت الله سید صادق شیرازی
او از مراجع فعلی در قم است که به تدریس خارج فقه و اصول مشغول است. مقلدان آیت الله سید محمد شیرازی، بعد از وفاتش به او رجوع کرده اند. او آثار زیادی را نگاشته است: شرح بر عروة، شرح بر الروضة البهیة، شرح سیوطی، تعلیقة انیقة علی شرائع الاسلام، الطریق الی بنک الاسلامی، شرح التبصرة، حقائق عن الشیعة، از آثار او است.
4 ـ آیت الله سید مجتبی شیرازی یکی دیگر از فرزندان ایشان است.
دامادهای ایشان عبارت اند از:
آیت الله سید عبدالحسین خردمند. ایشان از شاگردان حضرات آیات سید ابوالحسن اصفهانی، میرزای نایینی، عبدالهادی شیرازی، میرزا مهدی شیرازی بود.
او بعد از تحصیل به تهران مهاجرت کرد و به وظایف دینی همت گمارد تا این که در سال 1392 قمری در تهران از دار دنیا رفت.
آیت الله سید کاظم مدرّسی پدر آیت الله سید محمدتقی مدرسی. او از مدرسان حوزه ی کربلا و نجف و مشهد بود. او در علم تفسیر و حدیث و فلسفه ی اسلامی تخصص داشت.
آیت الله سید عبدالحسین قزوینی. ایشان از شاگردان سید محسن حکیم و میرزا مهدی شیرازی و یار و مددکار حضرت آیت الله خویی بود. از مدرسان کتب فقهی و اصولی است.
آیت الله سید کاظم قزوینی حائری، صاحب کتاب موسوعة احادیث الامام الصادق، علیه السلام.
ایشان از شاگردان میرزا مهدی شیرازی و سید محمدهادی میلانی است که آثار حدیثی درباره حضرات ائمه، علیهم السلام، از خود بر جای گذاشت.
وفات
این عالم مجاهد و پر تلاش سرانجام در 28 شعبان سال 1380 قمری (مطابق با 1340 شمسی) دعوت حق را لبیک گفت و به عالم باقی شتافت.
بدن مطهر این عالم بزرگ را بعد از تشییع باشکوهی در مقبره ی میرزا محمدتقی شیرازی در صحن حسینی به خاک سپردند.
با وفات وی بسیاری از علما از شهرهای مختلف به کربلا آمدند و این شهر یک پارچه سیاه پوش گردید.
[1]. نسب نامه سیادت ایشان بدین شرح است: سید مهدی بن میرزا حبیب الله بن سید آقا بزرگ بن میرزا محمود بن اسماعیل بن فتح الله بن عائد لطف الله بن محمد مؤمن حسینی شیرازی.
[2]. السبیل الی انهاض المسلمین، سید محمد شیرازی، ص 259،مطبعة سید الشهداء، علیه السلام.
[3]. اعیان الشیعة، سید محسن امین، ج 10، ص 146، دار التعارف للمطبوعات، بیروت 1403.
[4]. در امتداد فقاهت، سید ابوجواد حسینی، ص 41، چاپ دانش قم، 1381.
[5]. اعیان الشیعة، ج 10، ص 146؛ معارف الرجال، محمد حرزالدین، ج 3، ص 171، کتابخانه مرعشی نجفی، قم.
[6]. زندگی نامه ایشان در، ص 159،ج 8 گلشن ابرار آمده است.
[7]. اسرة المجدد الشیرازی، نور الدین شاهرودی، ص 270، دار العلوم بیروت، بی تا.
[8] ـ معارف الرجال، ج 3، ص 166.
[9]. اسرة المجدد الشیرازی، ص 262.
[10]. اسرة المجدد الشیرازی، ص 265.
[11]. معارف الرجال، ج 3، ص 167.
[12]. السبیل الی انهاض المسلمین، ص 142.
[13]. اسرة المجدد الشیرازی، ص 269؛ در امتداد فقاهت، صص 41. 39.
[14]. الامام الشیرازی یشکل الحکومة الاسلامیة، فریق المزهر آل فرعون، ص 21، مکتبة الامام المهدی(ع)، 1404.
[15]. معارف الرجال، ج 3، ص 168.
[16]. اسرة المجدد الشیرازی، صص 273. 271.