سیدمرتضى رضوى کشمیرى

متوفاى 1323 هـ .ق.

عنوان مقاله: معلّم عرفان

نویسنده: على کرجى

سید مرتضى رضوى کشمیرى در هشتم ربیع الاول سال 1268 هـ .ق. در ایالت کشمیر، در خانواده اى روحانى از سلسله سادات رضوى، به دنیا آمد.

پدرش سید مهدى شاه، فرزند سید محمد، عالمى زاهد بود که در ایالت کشمیر به تبلیغ معارف اسلامى و تدریس علوم دینى، اشتغال داشت.

مادرش بانویى دانشمند و با کمال بود. وى دوشا دوش همسرش سید مهدى شاه به تبلیغ و تدریس علوم مختلف مى پرداخت که در تدریس و تعلیم دانش ریاضى داراى احاطه خاص و در این زمینه شهرت فراوانى داشت.^([1])

نسب

سید مرتضى کشمیرى از نوادگان امام رضا(علیه السلام) بوده که نسبش با چند واسطه درخشان به آن حضرت مى رسد^([2])، از این رو به «رضوى» مشهور است.^([3])

نسبت دیگر او، «قمى» است چه این که اجدادش از مدینه به قم مهاجرت نمودند و در آن شهر ماندگار شدند. جدّ بزرگش سید محمد اعرج فرزند احمد ابى المکارم فرزند ابوجعفر موسى مبرقع، اولین فرد از این خاندان بود که در سال 256 هـ .ق. به قم آمد. او در شب چهارشنبه 21 ماه ربیع الاول 296 هـ .ق. در قم وفات یافت و در خانه اى که برایش خریده بودند، به خاک سپرده شد. محل دفن او هم اکنون به نام مقبره موساى مبرقع در محله چهل اختران قم معروف است.^([4])

او را «کشمیرى» مى گویند، چون جد هفتم وى سید ابوالحسن شاه از عالمان و فقیهان قمى بود که براى ترویج احکام دین به مشهد رضوى و از آن جا به ایالت کشمیر هندوستان هجرت کرده و در همان جا ماندگار شد و سلسله خاندان کشمیرى را تأسیس کرد. قبر سید ابوالحسن رضوى قمى در محلى به نام «بلبل لَنکر» یا «بلبل لانکَر» واقع است که یکى از زیارت گاه هاى معروف کشمیر به حساب مى آید^([5]).

خاندان کشمیرى

آل کشمیر که یک شاخه از آن به «آل هاشم» نیز شهرت دارد، از خاندان هاى معروف در ایالت کشمیر، قم و خصوصاًکربلا هستند. عالمان و فقیهان معروف بسیارى از آن برخاسته و منشأ خدمات فرهنگى و اجتماعى فراوانى در جامعه اسلامى بوده و هستند. از میان آنان مى توان به عالمان و فقیهان زیر اشاره کرد:

سید عبدالله رضوى حائرى آل کشمیرى (متوفاى 1305 هـ .ق.)

سید محمدحسن فرزند سید عبدالله حائرى، (متوفاى 1328هـ .ق.)

سید محمدعلى (متوفاى 1376 هـ .ق.) فرزند سید محمدحسن فرزند سید عبدالله از عالمان مبارز در انقلاب میرزاى شیرازى دوم علیه انگلیسى ها که مزدوران انگلیسى، منزل وى را درکربلا به توپ بستند.

سید میر مختار شاه رضوى حائرى آل کشمیرى (متوفاى 1328 هـ .ق.)

سید رضا آل کشمیرى از روحانیون مبارز و از یاران آیت الله سید ابوالقاسم کاشانى در عصر پهلوى که به عراق و از آن جا به بیروت تبعید و از یاران امام موسى صدر گردید.^([6])

تحصیلات

سید مرتضى رضوى کشمیرى، بعد از فراگیرى خواندن و نوشتن و قرائت قرآن، مقدمات علوم دینى را از همان کودکى آغاز نموده و تا نوجوانى در کشمیر ادامه داد. او نهج البلاغه، شرح هدایه ملاصدرا، ریاضیات، منطق و فلسفه را زیر نظر مدرسان، فقیهان و دانشمندان ماهر کشمیر و با کمک فهم سرشار، استعداد فراوان و حافظه قوى، به خوبى فراگرفت. وى در سال1284هـ .ق. در سن 16 سالگى همراه دایى خود سید محمد کشمیرى متوفاى 1313 هـ .ق. براى تکمیل یافته هاى خود راهى شهرهاى کربلا و نجف اشرف، شهر علم و فقاهت شد و در آن دو شهر نزد عالمان و فقیهان نامدار به کسب علوم عقلى و نقلى پرداخت و پس از سال ها تحصیل و تحقیق و تهذیب نفس، به درجه بلند اجتهاد و کمال نایل آمده، در ردیف دانشمندان آن عصر قرار گرفت.^([7])

سید مرتضى کشمیرى، در میان عالمان و فقیهان نجف و کربلا از جایگاه علمى خاص برخودار بود. وى علاوه بر احاطه بر زبان هاى فارسى، عربى و هندى در علوم حدیث، فقه، اصول، اخلاق، فلسفه، رجال و سایر علوم اسلامى داشت. به طورى که مى توان گفت در همه آن دانش ها داراى تخصص و تبحر بود. آن گونه که در وصفش گفته اند با هیچ کدام از فقیهان، فیلسوفان، عالمان اخلاق، روایت شناسان و دیگر دانشمندان نمى نشست، مگر آن که آن ها اعتراف مى کردند که وى در همه دانش هاى اسلامى، داراى تخصص و احاطه کامل است.^([8])

استادان و مشایخ اجازه

سید مرتضى کشمیرى، در محضر استادان فراوانى در کشمیر، کربلا و نجف، به تحصیل علوم اسلامى و کسب مراحل عالى کمال معنوى پرداخت. شرح حال نویسان نام برخى از آن استادان را به شرح ذیل ذکر کرده اند:

سید مهدى کشمیرى

وى پدر سید مرتضى کشمیرى که در کشمیر، نهج البلاغه و شرح هدایه ملاصدرا و بعضى از مقدمات علوم حوزه را به فرزندش سید مرتضى آموخت.^([9])

سید محمد کشمیرى (متوفاى 1313 هـ .ق.)

وى دایى سید مرتضى، متولد 1260 هـ .ق. فرزند سید على شاه فرزند سید صفدر شاه فرزند سید صالح رضوى قمى، کنیه اش ابوالحسن، از شاگردان میرعباس تسترى استاد الاعظم و میرزا احمد على قائمة الدین است که خدمات فرهنگى، علمى و اجتماعى فراوانى انجام داد از جمله، ساخت مدارس علمیه در لکنهو به نام مدرسه ایمانیه و مدرسه سید حیدر على یا فاطمیه و مدرسه سلطان المدارس که در آن به تدریس و تبلیغ احکام دین مشغول بود و بعد از وفات وى، فرزند عالمش سید محمدباقر کشمیرى متوفاى 1346 هـ .ق. در آن مدرسه راه پدر را ادامه داد.^([10])

محمد یوسف انصارى

محمد عبد الحلیم انصارى

مولى تفضل حسین

سید مرتضى کشمیرى، درس هاى ریاضیات، منطق و فلسفه را در کشمیر نزد این سه استاد آموخت.^([11])

سید مهدى قزوینى (متوفاى 1300هـ .ق.)^([12])سید مهدى فرزند سید حسن قزوینى نجفى حلى، از شاگردان شیخ موسى و شیخ على کاشف الغطاء و سید باقر و سید محمدتقى قزوینى، داراى آثار فراوان از جمله بصائر المجتهدین در 15 جلد است.^([13])

سید حسین بهبهانى (متوفاى 1300 هـ .ق.)^([14])

وى فرزند ابراهیم حسینى موسوى بهبهانى، متولد 1215 ق. در بهبهان، از شاگردان شیخ انصارى است. او در سال 1300 هـ .ق. در راه بازگشت از حج در محله بئرالدرویش، نزدیکى هاى مدینه به دست راهزنان به شهادت رسید.^([15])

شیخ محمدحسین کاظمى، (متوفاى 1308هـ .ق.)^([16])

وى متولد 1224 هـ .ق. در کاظمیه، دانشمندى فقیه، زاهد و مرجع تقلید عرب زبان ها در زمان خود بود. به امور مسلمانان، خصوصاً در حل مشکلات اقتصادى مردم و نهى از منکر بسیار کوشا بود^([17])

شیخ محمدتقى هروى (متوفاى 1299هـ .ق.)^([18])

وى متولد 1217 هـ .ق. فرزند حسین على هروى اصفهانى حائرى، متولد هرات و نویسنده کتاب هاى «تلخیص تحفة الابرار» و «نهایة الامال فى کیفیة الرجوع الى الرجال» است.^([19])

ملا حسین قلى همدانى درگزینى نجفى (متوفاى 1311 هـ .ق.)^([20])

وى فقیهى اصولى، متکلمى بزرگ، فیلسوفى متألّه و عارفى دل سوخته و از شاگردان شیخ مرتضى انصارى بود که تقریرات درس هاى فقه و اصول استادش را نگارش مى کرد...^([21])

شیخ زین العابدین مازندرانى حائرى (متوفاى 1309 هـ .ق.)^([22])

وى متولد 1224 هـ .ق. در مازندران، فرزند ملامسلم و از شاگردان شیخ على کاشف الغطاء و شیخ محمدحسن نویسنده جواهر الکلام در نجف و سید ابراهیم قزوینى نویسنده ضوابط الاصول در کربلا است. از جمله آثار او، زینة العباد در موضوع فقه است، که خلاصه درس استادش قزوینى است. علاوه بر سید مرتضى کشمیرى، شیخ عبدالله مازندرانى (متوفاى 1331 هـ .ق)، شیخ على خاقانى نجفى (متوفاى 1334 هـ .ق)، شیخ محمدتقى شیرازى (متوفاى 1340 هـ .ق)، و شیخ شعبان گیلانى نجفى (متوفاى 1309 هـ .ق) از شاگردان برجسته وى محسوب مى شوند.^([23])

میرزا حسین خلیلى تهرانى (متوفاى 1326 هـ ق.)^([24])

وى فرزند خلیل رازى تهرانى، از شاگردان بارز شیخ محسن بن خنفر عفکاوى متوفاى 1270ق. و شیخ محمدحسن صاحب جواهر متوفاى 1266 ق. و شیخ مشکور حولاوى متوفاى 1272 ق. و نویسنده شرح نجاة العباد است. او داراى خدمات اجتماعى فراوانى در نجف از جمله ساخت دو مدرسه بزرگ و کوچک براى تحصیل طلاب علوم دینى و احداث قنات براى تأمین آب ساکنان نجف است.^([25])

میرزا محمدحسن شیرازى (متوفاى 1312ق.)^([26])

وى فرزند میرزا محمود فرزند اسماعیل شیرازى، متولد 15 جمادى الاول سال 1230 هـ .ق. در شیراز، صاحب فتواى معروف تحریم تنباکو، و استاد فقیهان و دانشمندان بزرگى همچون، سید اسماعیل صدر، میرزا محمدتقى و میرزا اسماعیل شیرازى، سید محمد اصفهانى و شیخ محمدکاظم خراسانى است.^([27])

سید حسین ترک

شیخ محمد لاهیجى^([28])

بعضى از شرح حال نویسان، علاوه بر استادان ذکر شده، شیخ مرتضى انصارى را نیز در زمره استادان بنام وى ذکر کرده اند.^([29]) ولى به نظر مى رسد که صحیح نباشد چرا که شیخ مرتضى انصارى (متوفاى 1281 هـ .ق.) است و سید مرتضى کشمیرى در سال 1284 هـ .ق. براى تحصیلات عالى علوم دینى وارد نجف اشرف شده است.^([30]) بنابراین وى سه سال بعد از وفات شیخ انصارى در محضر استادان نجف و کربلا به تحصیل پرداخته است از این رو نمى تواند از شاگردان شیخ انصارى باشد.

شیخ نوح قرشى نجفى (متوفاى 1300هـ .ق.)^([31])

شیخ نوح قرشى فرزند شیخ قاسم جعفرى نجفى، از شاگردان صاحب جواهر، شیخ على کاشف الغطاء، شیخ حسن کاشف الغطاء و از مشایخ روایت سید عبدالصمد شوشترى جزائرى، سید محمد هاشم چهارسوقى و سید مرتضى کشمیرى است. همان طور که از استادان سید اسدالله دشتى اصفهانى، شیخ عبدالحسین تهرانى، سید ابراهیم سبزوارى و سید جعفر مازندرانى نیز بود. از آثار او، شرح شرایع، و «الامامه» است که کتاب الامامه را در سال 1293 هـ .ق. تألیف کرده است.^([32])

شیخ محمدحسن یاسین بن محمدعلى (متوفاى 1308 هـ .ق.)

سید حسن بن سید محمدرضا بحرالعلوم.

میرزا احمد هاشم فرزند میرزا زین العابدین موسوى خوانسارى (متوفاى 1318 هـ .ق.)

سید اسدالله اصفهانى (متوفاى 1290هـ .ق.)^([33])

تدریس

تحصیلات علمى و اخلاقى سید مرتضى کشمیرى تا سال 1311 هـ .ق. ادامه پیدا کرد و با وفات استاد اخلاق و عرفانش آیت الله ملا حسین قلى همدانى در این سال، تدریس علوم دینى را به طور رسمى آغاز و تا آخر عمر با برکتش ادامه داد. بسیارى از دانشمندان و جویندگان علوم اسلامى در درس هاى فقه، اصول و اخلاق وى حاضر شده، از اقیانوس دانش وى، گوهرهاى علم و معرفت به دست آورده، بهره هاى فراوان بردند.^([34])

جامعیت در علوم اسلامى، احاطه بر اصول و فروع در آن علوم، اطلاع از مبانى و اقوال و نیز تقواى عالى و وجود کمالات معنوى، عامل جذب شاگردان بزرگ به مکتب علمى او بود. شیخ آقا بزرگ تهرانى از دانشمندان اسلامى در این باره مى گوید: من چندین سال در محضر آیت الله سید مرتضى کشمیرى به تحصیل پرداختم. او را عالمى ربانى، جامع علوم فقه، اصول، حدیث، تفسیر و دیگر علوم رسمى و غیر رسمى حوزه یافتم.^([35])

شاگردان

سید مرتضى کشمیرى، جامع علوم عقلى، نقلى و داراى کمالات معنوى ویژه اى بود از این رو شاگردان فراوانى در مکتب علمى خود از قبیل فقه، اصول و اخلاق پرورش داد که هر کدام از آن ها در عصر خویش از مفاخر و بزرگان عالم اسلام به حساب آمدند. از جمله این شاگردان:

سید محمود مرعشى نجفى (متوفاى 1338هـ .ق.)

سید محمود ملقب به شمس الدین فرزند على شرف الدین متولد 1279هـ .ق. (پدر آیت الله مرعشى نجفى مؤسس کتابخانه معروف در قم)، عالمى فقیه، اصولى، متخصص در علم رجال و نسب سادات و مورخ و از استادان میرزاحسین خلیلى و محمدکاظم آخوند خراسانى بود. وى از شاگردان بارز درس اخلاق، تهذیب نفس و سیر و سلوک سید مرتضى کشمیرى است.^([36])

میرزا ابراهیم تبریزى

وى فرزند محمد سمیع معروف به آقا بالا، متولد تبریز، از شاگردان میرزا حبیب الله رشتى، لطف الله لاریجانى، شیخ هادى تهرانى، میرزا عبدالحسین ایروانى و سید مرتضى کشمیرى بود.^([37])

از دیگر شاگردان وى:

شیخ على قمى

شیخ محمدحسین بن محمد خلیل شیرازى عسکرى (نویسنده تعلیقه بر تفسیر بیضاوى)

سید علم الهدى نقوى کابلى (متوفاى 1368هـ .ق.)

سید محمد موسوى خلخالى

حاج آقا حسین طباطبایى قمى (متوفاى 1366هـ .ق.)

میرزا جواد آقا ملکى تبریزى

سید محمدحسین غزنوى

شیخ حسن على نخودکى اصفهانى (متوفاى 1361 هـ .ق.)

شیخ عبدالکریم حائرى یزدى مؤسس حوزه علمیه قم (متوفاى 1355 هـ .ق.)

شیخ آقا بزرگ تهرانى نویسنده الذریعه الى تصانیف الشیعه (متوفاى 1389 هـ .ق.)

شیخ محمدحسین غروى اصفهانى (متوفاى 1361 هـ .ق.)^([38])

شیخ حسین حیدر عاملى^([39])

سید عبدالله ثقة الاسلام (متوفاى 1382 هـ .ق.)

نویسنده ارشاد المسلمین الى اولاد امیرالمؤمنین(علیه السلام).

سید ناصر حسین لکنهوى (متوفاى 1361هـ .ق.) نویسنده حدیث الطیر.

میرزا محمود شیرازى (متوفاى 1378 هـ .ق.)

نویسنده حاشیه بر خلاصة الحساب و کفایة الاصول.

میرزا عنایة الله اخبارى.

میرزا محمد جولانى (متوفاى 1361 هـ .ق.)

شیخ جواد شاه عبدالعظیمى (متوفاى 1355هـ .ق.)

شیخ على دامغانى (متوفاى 1362 هـ .ق.)

میرزا حسن حائرى (متولد 1287 هـ.ق.)

شیخ عیسى لواسانى (متوفاى 1364 هـ .ق.)

شیخ عبدالغنى الحر (متوفاى 1358 هـ .ق.)

شیخ على اکبر نهاوندى (متوفاى 1369 هـ .ق.)

سید شهاب الدین مرعشى نجفى

عبدالحسین شیرازى (متوفاى 1370 هـ .ق.)

میرزا عبدالباقى ملاباشى شیرازى (متوفاى 1354 هـ .ق.)

شیخ محمدحسن عمرو آبادى (متوفاى 1363هـ .ق.)^([40])

تألیفات

سید مرتضى کشمیرى، داراى مهارت و تخصص کافى در تمام رشته هاى علوم اسلامى بود از این رو علاوه بر تدریس، به نگارش در آن زمینه نیز پرداخت. گر چه بیشتر آن ها در حد دست نوشته باقى ماند. به هر حال تألیفات و دست نوشته هاى آن دانشمند اسلامى را تحت عنوان هاى ذیل مى توان معرفى کرد:

اعلام الاعلام فى علم الرجال

حاشیة على القوانین

حاشیة على ریاض المسائل سید على طباطبایى

تعلیقة على شرح الهدایة للقاضى میبدى

حاشیة على شرح اللمعه

تعلیقة على تقویم المحسنین

رسالة فى اعمال الهندسه

شرح على التحریر سلطان الحکماء

شرح على صفحة الاسطرلاب للبهایى

رسالة فى البعد بین البلاد

تعلیقة على الحاشیة للمولى غلام یحیى

تعلیقة على الحواشى میر زاهد على شرح التهذیب

تعلیقة على شرح التخلیص الچغمینى

بحث فى الاسطرلاب

تعلیقة على شرح البیرجندى لسلطان الحکماء

ملحق الرساله فى البعد بین البلاد

شرح عبارة المنهاج للمولى الکرباسى حول القبله

تعلیقة على رسالة ابن فهد حلى

تعلیقة على امل الآمل للحُرّ العاملى

شرح مبحث الزوال

رسالة فى شرح روایة عبدالله بن سنان من اصحاب الصادق(علیه السلام)

تعلیقة على رسالة خلاصة الحساب للشیخ البهائى

تعلیقة على منتخب الاتحاف للسیوطى

تعلیقة على شرح درایة الحدیث للشهید الثانى

تسلیک النفس الى جانب القدس^([41])

عارفى بزرگ

عارف کسى است که شناختى واقعى از خداوند، اسماء، صفات و مظاهر آن ها و نیز شناختى حقیقى از ارتباط جهان با خدا و رابطه خدا با جهان پیدا کرده است. عارف کسى است که با ریاضت و عبادت، نفس امّاره خود را رام، آن را از هر گونه زنگار رذیله پاک و زمینه را براى تابش نور حقیقت در آینه دلش آماده مى کند و علاوه بر آن باطن خود را به زیور فضائل معنوى مزیّن مى کند و به کمالات عالى دست مى یابد. سید مرتضى کشمیرى نیز از زمره عارفان بزرگ عصر خویش بود که در سایه تربیت و ارشاد عارفان بزرگى همچون ملا حسین قلى همدانى (متوفاى 1311 هـ .ق.) به درجات عالى عرفان رسید. این عالم ربانى در نهایت ورع و تقوا و پیوسته در جهاد نفس و ریاضت، عبادت سیر و سلوک عرفانى بود.^([42])

کرامات سید مرتضى کشمیرى

آیت الله سید مرتضى کشمیرى، در پرتو علم و عمل و تقواى فراوان و در سایه عبادت و بندگى خالصانه خداوند، به مدارج عالى کمال انسانى دست یافت و در زمره اولیاى خدا و صاحب کرامات فراوان شد که سراسر زندگى وى پر از آن کرامات و ظهور و تجلى فیض الهى است. اشاره به دو کرامت از این عالم ربانى و فرزانه خالى از لطف نخواهد بود.

مشکل گشا حضرت زهرا(علیها السلام)

در کربلا یکى از طلاب علوم دینى، آیت الله عارف، سید مرتضى کشمیرى را به حجره خود دعوت نمود و او نیز قبول کرد. آن طلبه همراه آیت الله کشمیرى به سوى حجره اش راهى شد، به در حجره رسیدند. دیدند در حجره بسته است. چرا که هم حجره اى او در را قفل و کلید را با خود برده بود. آن طلبه از این واقعه بسیار ناراحت شد، از آیت الله کشمیرى عذرخواهى کرد و گفت: اگر اجازه دهید قفل را بشکنم. آیت الله کشمیرى فرمود: مشهور است که اگر نام مادر حضرت موسى(علیه السلام) را بر قفل و در بسته بخوانند، بدون کلید باز مى شود. قطعاً نام و مقام مادر ما حضرت زهرا(علیها السلام) از نام و مقام مادر موسى(علیه السلام)بالاتر است. از این رو دستش را بر روى قفل در حجره گذارد و گفت: یا فاطمه. که قفل فوراً باز شد.^([43])

دعا براى مریض

مرحوم سید محمد نصیرآبادى نقل مى کند:

«هنگامى که آیت الله سید مرتضى کشمیرى در عراق بود، یکى از دوستانم به نام نواب مولوى سید اصغر حسین، به بیمارى سختى مبتلا گردید به طورى که از معالجه نتیجه نگرفت.

شبى در عالم رؤیا دیدم در باغ سبز و خرمى هستم و در آن جا قصر با شکوهى وجود دارد. چون در فکر درمان سید اصغر حسین بودم، تصمیم داشتم از آن باغ بیرون آیم، ناگاه صدایى از آن باغ شنیدم که مى گفت: کجا مى روى؟ براى پرستارى از سید اصغر حسین مى روم. او گفت: چرا به محضر سید مرتضى کشمیرى نمى روى تا براى سید اصغر دعا کند؟ گفتم: او در کجاست؟ گفت: در میان همین قصر است. در عالم خواب به طرف قصر رفته و وارد قصر شدم سید مرتضى را در مصلاى قصر دیدم. سلام کردم، جواب سلام مرا داد و لبخند زد. عرض کردم: براى شفاى سید اصغر حسین دعا کنید. ایشان دعا کرد. من از قصر بیرون آمدم. ناگاه از خواب بیدار شدم. دریافتم که اول اذان صبح است. وضو گرفتم و نماز خواندم و سپس به خانه سید اصغر حسین رفتم. دیدم آیت الله سید مرتضى کشمیرى به عیادت ایشان آمده و در کنار بستر سید اصغر حسین نشسته است، ماجراى خواب خود را براى آقا نقل کردم و تقاضاى دعا براى شفاى سید اصغر حسین نمودم، سید مرتضى گریه کرد و فرمود: شاید شخص دیگرى را دیده اى. و به من فرمود: موضوع را مخفى بدار. براى شفاى سید اصغر حسین دعا کرد، به طورى که او همان روز شفاى کامل پیدا کرد.^([44])

اقامه نماز جماعت

سید مرتضى رضوى کشمیرى علاوه بر آن که یک چهره علمى بزرگ بود، به عنوان عالمى ربانى در اذهان عوام و خاص کربلا، داراى تقدس خاصى بود. از این رو از او درخواست کردند تا در کربلا به اقامه جماعت بپردازد. او نیز درخواست آنان را پذیرفته، در حرم مقدس حسینى به اقامه جماعت پرداخت که تا آخر عمر شریفش ادامه داشت. مردم کربلا، خصوصاً اهل علم آن شهر، علاقه خاصى به وى داشتند و در نماز جماعت به او اقتدا مى کردند.^([45])

از نگاه دیگران

دانشمندان علوم مختلف اسلامى و نیز شرح حال نویسان، به خاطر وجود ویژگى هاى علمى و معنوى در سید مرتضى کشمیرى او را با صفات متعدد ستوده اند و از او به بزرگى یاد کرده اند.

شیخ آقا بزرگ تهرانى او را به سید مشایخ خود، علاّمه و با تقواترین توصیف مى کند^([46]). و در جاى دیگر از او به نام عالم ربّانى، جامع علوم عقلى و نقلى، در نهایت ورع و تقوا، یاد مى کند.^([47])

نویسنده کتاب عشائر کربلا در مورد سید مرتضى کشمیرى مى گوید: او فقیهى زاهد و باورع و داراى کرامات گوناگون بود.^([48]) آیت الله مرعشى نجفى نیز او را به جامعیّت در علم و عمل و گستردگى اطلاع و آگاهى نسبت به اخبار، آگاه به مبانى فلسفى و سایر علوم اسلامى توصیف مى کند.^([49])

نویسنده گنجینه دانشمندان مى گوید: سید عالمان، آیت الله سید مرتضى رضوى فرزند سید مهدى کشمیرى، عالمى فقیه، محدثى آگاه، عابدى با ورع، پارسایى باتقوا و عارفى صالح، از نوادر عصر خویش بود. به یک واسطه از آیت الله حاج آقا حسین قمى(رحمه الله) شنیدم که گفته است: من منکر بودم که آدم خوب در زمان ما پیدا شود، تا وقتى که حاج شیخ ابوالقاسم کبیر را در قم و حاج سید مرتضى کشمیرى را در کربلا ملاقات کردم و یقین پیدا کردم که در این زمان هم آدم خوب پیدا مى شود.^([50])

بازماندگان

از آیت الله سید مرتضى کشمیرى پنچ دختر و دو پسر به نام هاى سید محمد کشمیرى (متوفاى 1392 هـ .ق.) و سید على (متوفاى 1396 هـ .ق.)باقى ماند.^([51])

سید محمد رضوى کشمیرى معروف به پرهیزکار، در 27 ذى الحجه 1312 هـ .ق. به دنیا آمد تحصیلاتش در نجف اشرف و هم درس با آیت الله سید ابوالقاسم خویى بود. او از دانشمندان و عارفان زمان خویش بود. بارها او را در حرم حسینى(علیه السلام) در حال اعتکاف، تضرع و توسل دیده اند. از وى آثار ذیل باقیمانده است:

تحفة النجف

عدة الدارین

ریگستان نجف (مجموعه اشعار فارسى)

خطرات الجنان فى سفر خراسان (عربى)

وى در سال 22 شعبان سال 1392 هـ .ق. در کراچى به لقاءالله پیوست و بنابر وصیت او پیکرش در صحن مطهر حضرت امیر مؤمنان على(علیه السلام) در نجف اشرف به خاک سپرده شد.^([52])

از سید محمد رضوى کشمیرى پنج فرزند باقى ماند که سید مرتضى رضوى کشمیرى و سید محمد رضوى کشمیرى از عالمان و بزرگان عالم اسلام به حساب مى آیند.

سید مرتضى رضوى از عالمان بنام نجف و مصر بوده و داراى آثار ارزشمندى از جمله: ـ «مع رجال الفکر فى القاهره» است این کتاب درباره شیعه و شامل مصاحبه هاى دکتر طه حسین و دیگر استادان او در جامعة الازهر مصر است.

و اما سید محمد رضوى نیز از بزرگان علم و ادب بوده است و آثارى از وى به یادگار مانده است از جمله:

لماذا اخترت دین الاسلام

لماذا اخترت مذهب الشیعه

تحفة الرضویّه

توضیح البیان فى تفسیر القرآن

الشیعة فى عصور الظالمین

على(علیه السلام) لاسواه

ثمرة العلم و...^([53])

وفات و مدفن

آیت الله عارف سید مرتضى کشمیرى بعد از سال ها تحصیل، تدریس و تهذیب نفس، در تاریخ 13 شوال سال 1323 هـ .ق. در شهر مقدس کاظمین دارفانى را وداع گفت و به دیار باقى شتافت. پیکر پاک او بعد از غسل و کفن و اقامه نماز بر آن، به کربلاى معلى انتقال داده شد و بعد از تشییع در حجره سوم بیرون از باب زینبیه موسوم به حجره کابُلیَّه به خاک سپرده شد.^([54])

[1]. مصفى المقال، ص 457، الاجازة الکبیرة، ص 432 و مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 257.

[2]. عشائر کربلا و اسرها، ص 183.

[3]. وى فرزند مهدى فرزند محمد کرمالله فرزند رضا فرزند حبیب فرزند مهدى فرزند مهدى فرزند محمد فرزند ابوالحسن فرزند سلامالله فرزند شاه میرزا فرزند عزالدین محمد عطاء الله معروف به میربدلا فرزند محمد فرزند محمد فرزند سلمان احمد فرزند ابى البطاء فرزند جعفر فرزند محسن فرزند ابراهیم فرزند علاء الدین فرزند محمد اکبر فرزند اسماعیل فرزند ضیاء الملک فرزند میر سلطان اویس فرزند عطاء الله فرزند محمد هاشم فرزند فخرالدین فرزند عبدالرزاق فرزند محمد فرزند علاء الدین فرزند اسماعیل فرزند ابراهیم فرزند محمد فرزند صالح فرزند احمد فرزند محمد اعرج فرزند احمد ابى المکارم فرزند ابوجعفر موسى مبرقع فرزند امام جواد(علیه السلام) فرزند امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) است. (عشائر کربلا و اسرها،ص183)

[4]. تربت پاکان، ج 2، ص 18.

[5]. اعیان الشیعه، ج 2، ص 339 و الاجازةالکبیرة، ص432.

[6]. تراث کربلا، ص150 و عشائر کربلا و اسرها، ص183 تا ص 185.

[7]. مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 257 و الاجازة الکبیرة، ص 432.

[8]. گنجینه دانشمندان، ج 6، ص 384، معارف الرجال، ج 2، ص 409، مصفى المقال، ص 457 و الاجازة الکبیرة، ص 432.

[9]. مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 257 و الاجازة الکبیرة، ص 432.

[10]. نقباء البشر، ج 1، ص 39.

[11]. مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 257.

[12]. همان.

[13]. اعیان الشیعه، ج 10، ص 145.

[14]. مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 257.

[15]. شهداء الفضیله، ص 331.

[16]. مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 257 و الاجازة الکبیرة، ص 432.

[17]. اعیان الشیعه، ج 9، ص 257.

[18]. مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 257.

[19]. اعیان الشیعه، ج 9، ص 195.

[20]. الاجارة الکبیرة، ص 432.

[21]. معارف الرجال، ج 1، ص 271. شرح زندگى وى در همین جلد از گلشن ابرار آمده است.

[22]. مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 257.

[23]. معارف الرجال، ج 1، ص 331.

[24]. الاجازة الکبیرة، ص 432.

[25]. معارف الرجال، ج 1، ص 276.

[26]. الاجازة الکبیرة، 432.

[27]. معارف الرجال، ج 2، ص 233.

[28]. مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 257.

[29]. همان، و تراث کربلا، ص 150.

[30]. الاجازة الکبیرة، ص 432.

[31]. مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 258 و اعیان الشیعه، ج 10، ص121.

[32]. ماضى النجف و حاضرها، ج 3، ص 82.

[33]. مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 258، معارف الرجال، ج 3، ص 213 و ص 276 و الاجازة الکبیرة، ص 433.

[34]. الاجازة الکبیرة، ص 432.

[35]. مصفى المقال، ص 457.

[36]. معارف الرجال، ج 2، ص 397 (پاورقى).

[37]. تراجم الرجال، ج 1، ص 21.

[38]. مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 258.

[39]. تکملة امل الامل، ص 172.

[40]. المسلسلات فى الاجازات، ج 2، ص 49، ص 77، ص 112، ص 147، ص 160، ص 206، ص 214، ص 216، ص 235، ص 241، ص 263، ص 341، ص 355، ص 377، ص 383، ص 388، ص 413، ص 421، معارف الرجال، ج 2، ص 187 (پاورقى)، الاجازه الکبیرة، ص 432.

[41]. مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 257 و الذریعة، ج 2، ص 237 و مصفى المقال، ص 457 و الاجازة الکبیرة، ص 432.

[42]. معارف الرجال، ج 2، ص 409، مصفى المقال، ص 457، الاجازة الکبیرة، ص 432.

[43]. گنجینه دانشمندان، ج 6، ص 384.

[44]. ستارگان حرم، ش 11، ص 40. به نقل از نجوم السماء، ص 236.

[45]. معارف الرجال، ج 2، ص 410، الاجارة الکبیرة، ص432 و گنجینه دانشمندان، ج 6، ص 384.

[46]. الذریعه الى تصانیف الشیعه، ج 2، ص 237 و نقباء البشر، ج 1، ص 40.

[47]. مصفى المقال، ص 457.

[48]. عشائر کربلا و اسرها، ص 184.

[49]. الاجازة الکبیرة، ص 432.

[50]. گنجینه دانشمندان، ج 6، ص 383 و ص 384.

[51]. مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 258.

[52]. تذکره علماى امامیه پاکستان، ص 256.

[53]. معجم رجال الفکر و الادب، ص 376، مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 258، تذکره علماى امامیه پاکستان، ص 256، دائرة المعارف للاعلمى ج 24، ص 69، و ج 26، ص 269.

[54]. اعیان الشیعه، ج 10، ص 121، مستدرکات اعیان الشیعه، ج 3، ص 258، تراث کربلا، ص 150 و الاجارة الکبیرة، ص 432.